Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876-1960

Spis treści

Przedmowa

Recenzje wydawnicze książki

Wstęp

Rozdział I

Dzieciństwo i młodość 1876-1913

Rozdział II

Biskup krzemieniecki 1913-1923

Rozdział III

Metropolita 1923-1939

111.1.  Zagadnienie autokefalii oraz kwestie prawne w działalności metropolity

111.2.  Problem narodowościowy w Cerkwi

111.3.  Metropolita wobec akcji rewindykacyjnej

111.4.  Działalność naukowo-dydaktyczna oraz kontakty międzynarodowe

Rozdział IV

Trudne lata wojny i okupacji 1939-1945

Rozdział V

W nowej rzeczywistości społeczno-politycznej 1945-1960

V.1.   Odsunięcie metropolity od zarządzania Cerkwią

V.2.  W odosobnieniu

Zakończenie

Dokumenty i fotografie

Wykaz niektórych skrótów

Wykaz źródeł i literatury

Indeks osobowy

PRZEDMOWA

Poznawanie kart dziejów Prawosławia w naszym kraju jest naszym obowiązkiem. Historia, będąca „nauczycielką życia”, nieustannie edukuje nas, pozwala poznawać nasze korzenie, przodków. Odkrywanie przeszłości czyni nas z jednej strony mądrzejszymi o wiedzę o tym, co miało miejsce przed laty, z drugiej sprawia, że stajemy się bardziej otwarci na teraźniejszość i odpowiedzialni za przyszłość. Dlatego też z radością i zadowoleniem należy powitać najnowsze opracowanie Stefana Dudry, profesora Uniwersytetu Zielonogórskiego, poświęcone jednej z najwybitniejszych postaci w historii naszej Cerkwi w XX wieku – długoletniego Jej zwierzchnika – metropolicie warszawskiemu i całej Polski Dionizemu.

Metropolita Dionizy (Waledyński) żył w czasach przełomowych dla Cerkwi prawosławnej w Polsce. Urodzony w 1876 r. w dalekim Muromiu, wkrótce po złożeniu ślubów mniszych i otrzymaniu święceń kapłańskich znalazł się w Chełmie. Nie upłynęło wiele czasu, gdy odradzająca się po wieloletniej niewoli Rzeczpospolita stała się jego drugą, ale najważniejszą Ojczyzną. Bóg dał mu żyć w czasach niezwykle trudnych i złożonych pod względem politycznym. Na własne oczy obserwował on tworzenie się zrębów państwowości polskiej, w ramach której godne miejsce musiała przecież zająć Cerkiew prawosławna – druga pod względem liczby wiernych wspólnota religijna w II Rzeczypospolitej. Pełniąc od 1923 r. funkcję metropolity warszawskiego i całej Polski zmuszony byt stawić czoła wielu problemom: doprowadzić do końca rozpoczęte przez jego tragicznie zmarłego poprzednika dzieło autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce, zmierzyć się z nieprzychylnością władz państwowych wobec Prawosławia, narastającymi problemami narodowościowymi, wreszcie akcją rewindykacyjną i burzeniem prawosławnych świątyń w 1938 r., których celem było konsekwentne ograniczenie stanu materialnego Cerkwi i możliwości jej rozwoju, a w dalszej perspektywie czasowej całkowite zrujnowanie Prawosławia w naszym kraju. Pomimo nieprzychylności państwa wobec Cerkwi, często graniczącej z wrogością, gdy wybuchła II wojna światowa metropolita nawoływał do obrony Ojczyzny „w imieniu zwycięstwa prawdy i sprawiedliwości”, a w okresie okupacji hitlerowskiej na tyle, na ile było to tylko możliwe, pomimo nieustannego nacisku władz okupacyjnych, roztaczał opiekę duszpasterską nad powierzoną mu owczarnią. Okres powojenny i nowa rzeczywistość społeczno-polityczna nie przyniosły mu nagród za dotychczasowe wysiłki. Władza już w 1948 r. doprowadziła do odsunięcia go od zarządu Cerkwią, którą dane mu było kierować przez ćwierć wieku. Zmarł 1 5 marca 1960 r. w cieniu swych następców.

W okresie sprawowania funkcji głowy PAKP metropolita Dionizy musiał podejmować szereg niezwykle ważnych, choć niekiedy z pozoru kontrowersyjnych i niezrozumiałych decyzji. Dopiero oceniając je z perspektywy czasu można być pewnym, że ich jedynym celem było zachowanie jedności Cerkwi oraz Jej wzmocnienie. Metropolita Dionizy, niosący ogromny ciężar odpowiedzialności za losy Prawosławia w Polsce, uważał Cerkiew za dobro wspólne wszystkich wiernych i Jej poświęcił całe swoje długie życie, swymi trudami graniczące z tym, jakie przeszli chrześcijanie – wyznawcy Chrystusa w cesarstwie rzymskim, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa czy też w Europie Wschodniej w okresie władz radzieckiej.

Obok niestrudzonej działalności arcypasterskiej metropolita Dionizy wykazywał też dużą aktywność w sferze naukowej. Był profesorem teologii Uniwersytetu Warszawskiego, przywiązywał ogromne znaczenie do przygotowania kadr dla Cerkwi. Ten naukowy aspekt jego życia w niniejszej publikacji został jedynie zasygnalizowany. Wierzę, że bogata naukowa, pisarska i homiletyczna spuścizna metropolity doczeka się kiedyś szerszego, odrębnego opracowania, na które z pewnością zasługuje.

Zachęcając czytelników do lektury niniejszej pracy, wyrażam szczerą nadzieję, że posłuży ona odkrywaniu wciąż mało znanych bądź zapomnianych kart historii Prawosławia w Polsce. Niosąc w sobie bogatą wiedzę poznawczą, książka ta powinna bowiem przyczynić się do lepszego rozumienia obecnej działalności naszej Cerkwi, do traktowania Jej – naszej Matki, z należną mądrością i pełną odpowiedzialnością.

Autorowi opracowania dziękuję za podjęty, ważny dla Prawosławia, trud i życzę Bożego błogosławieństwa kolejnym podobnym inicjatywom, zaś osobom na różnych etapach zajmującym się redakcją publikacji i przygotowaniem jej do druku dziękuję za ich pracę.

Sawa, Metropolita Warszawski i całej Polski