Bielski Hostinec 69/2024

Doroteusz Fionik. Od Redaktora
Irena Jewiec. Wspomnienia z dzieciństwa w Bielsku (1942- 1944)
Krystyna Schmidt. List Wiery Kłoczkowskiej do Anny Cybruk
Doroteusz Fionik. List ihumena Hilariona Pilawskiego
Krystyna Schmidt. Ojciec Augustyn Taranowicz i jego rodzina
o. Augustyn Taranowicz. Kronika cerkwi św. Michała z lat 1882-1887
Doroteusz Fionik. Tajemnice historii Bielska w liście Józefa Jaroszewicza
Jan Minkiewicz. Z historii Kuzawy i okolic
Doroteusz Fionik. Historia nauczycieli Aleksandry i Eliasza Iwaniuków
Siarhiej Czyhryn. Listy Eugeniusza Aniśki, pisane z Augustowa w latach 1973-1983
Mikołaj Aleksandrów. Losy prawosławnych duchownych z rodziny Chrolów
Wiktor Ostasiewicz. Uwagi do historii majątku na skraju bagien nureckich
Anatol Bienziaruk. Kaplica na Polu Krupczyckim
Maksym Fionik. Siehieniewiczowie i archimandryta Sergiusz Kimbar

W 2025 roku przypada 120. rocznica urodzin Eugeniusza Jewca, muzyka, kompozytora i dyrygenta, o którym pisaliśmy w 67 numerze naszego pisma. Urodził się w podhajnowskich Dubinach, kształcił w Wilnie i Warszawie, gdzie spędził też część swego twórczego życia. Rodzinnie związał się z Bielskiem Podlaskim, skąd pochodziła jego żona Elżbieta z Cybruków. Tutaj prowadził chór ludowy i cerkiewny. Po drugiej wojnie był wiodącym animatorem kultury muzycznej rosyjskiej i białoruskiej emigracji w Niemczech, Maroko i Francji.

Na początku tego roku mieliśmy przyjemność gościć w paryskim domu Iriny Jewiec, córki Eugeniusza Jewca. Słuchając wielogodzinnych opowieści pani Iriny przeglądaliśmy jej archiwum rodzinne, które na szerokim tle ukazuje nie tylko historię rodziny Jewców, ale też wielu innych, głównie duchownych rodów. Wizyta w Paryżu jeszcze raz utwierdziła mnie w przekonaniu, jak fundamentalną kwestią dla podlasko-białoruskiej tożsamości jest wielowątkowe analizowanie i opisywanie historii rodzin prawosławnego duchowieństwa. W naszych dziejach, szczególnie z ostatnich dwóch stuleci, stanowiło ono bowiem elitę społeczności.
Z okazji okrągłej rocznicy urodzin Eugeniusza Jewca zamierzamy godnie upamiętnić naszego wybitnego rodaka w jego małej ojczyźnie. Studziwodzkie muzeum jest do tego wręcz zobowiązane. W domu mieszczańskim, gdzie mieści się Biblioteka im. o. Grzegorza Sosny, przez kilkanaście lat mieszkali rodzice kompozytora – Pelagia i Jan Jewcowie. Stąd pisali listy do syna, które mogliśmy czytać podczas wizyty w Paryżu. Zapoznaliśmy się tu także z listem Wiery Kłoczkowskiej, pisanym w Moskwie do swej siostry, matuszki Anny Cybruk, która od 1948 roku, wraz z córką Elżbietą i zięciem Eugeniuszem, mieszkała w Maroku. List analizuje i szeroko komentuje w swym materiale Krystyna Schmidt, badaczka historii rodzin prawosławnego duchowieństwa z naszych terenów.
Podczas wyjazdu do Paryża mogliśmy uczestniczyć w Liturgii Świętej w soborze św. Aleksandra Newskiego, gdzie od 1966 roku chórem kierował Eugeniusz Jewiec. Jednym z duchownych soboru jest obecnie nasz rodak z Sokółki o. Maciej Leszczyński, absolwent bielskiego Studium Ikonograficznego. W domu parafialnym przy paryskim soborze założył i prowadzi szkoę ikonograficzną, gdzie kształcą się osoby z różnych krajów świata. Jest wśród nich bielszczanka Nika Pawluczuk, która swoją przygodę z prawosławną ikonografią zaczynała pod opieką Grzegorza Zinkiewicza, mistrza ze wsi Stryki. Nika jest krewną o. Leonida Chrola, duchownego z podlaskim rodowodem, długoletniego proboszcza parafii w Montauban na południu Francji. O nim pisze w swym materiale Mikołaj Aleksandrów, dziennikarz z Brześcia. Warto wspomnieć, że w tym roku, staraniem Anny Chrol-Pawluczuk z Bielska Podlaskiego, ukazała się książka poświęcona temu duchownemu.
W 2025 roku swoje dziewięćdziesiąte urodziny będzie obchodzić o. Leoncjusz Tofiluk, dziekan bielski, proboszcz parafii św. Michała, założyciel i dyrektor Policealnego Studium Ikonograficznego. Obecny wygląd cerkwi św. Michała, w której służy od 45 lat, jest świadectwem niekwestionowanego poczucia estetyki u duchownego, dbałości o tradycję, szczegóły i kolorystykę. Śmiała, jak na swoje czasy, rozbudowa cerkwi sprzed 35 lat, harmonijnie uzupełniła, kształtowany od 1789 roku, obraz najbardziej rozpoznawalnej świątyni Bielska Podlaskiego.
Ojciec Leoncjusz Tofiluk tym samym wpisał się w estetyczną spuściznę wybitnego poprzednika z lat 1869-1902, o. Augustyna Taranowicza, któremu cerkiew św. Michała zawdzięcza, przede wszystkim, swój obecny charakter wewnętrzny i zewnętrzny. W numerze przybliżamy postać o. Augustyna i jego rodziny, a także publikujemy unikalny rękopis – parafialny latopis, którego prowadzenie duchowny zapoczątkował w 1882 roku. Ważnym elementem materiałów są nieznane dotąd fotograficzne wizerunki o. Augustyna Taranowicza, które zachowały się w zbiorach rodzinnych w Kijowie.

Historii Bielska Podlaskiego dotyczą inne dwa materiały. W pierwszym prezentujemy list z maja 1793 roku, który napisał ihumen Hilarion Pilawski, przełożony monasteru św. Mikołaja Cudotwórcy. W drugim artykule przybliżamy treść listu prof. Józefa Jaroszewicza do Ignacego Kułakowskiego, traktujący o tajemnicach bielskiej historii.
Dwa materiały poświęcamy nauczycielom – Aleksandrze i Eliaszowi Iwaniukom oraz Eugeniuszowi Aniśce. Ich historie pokazują, przed jakimi trudnymi wyborami stawali w dwudziestym wieku białoruscy pedagodzy i jak starali się radzić z przeciwnościami, pracując ofiarnie dla rodaków. Jaskrawym przykładem jest postać Eugeniusza Aniśki, który po zsyłce i faktycznym wygnaniu z rodzinnej Wi- leńszczyzny osiadł w podbielskim Augustowie, gdzie kilkadziesiąt lat swego życia oddał wychowaniu dzieci. Zostawił też po sobie bogatą kolekcję fotografii, na których uwiecznił życie szkoły i mieszkańców wsi.
W dniach 24-25 października do Wilna, stolicy Litwy, udała się kilkudziesięcioosobowa grupa uczniów z Liceum Ogólnokształcącego z Białoruskim Językiem Nauczania im. B. Taraszkiewicza w Bielsku Podlaskim, wraz z dyrektorką Joanną Jakimiuk i nauczycielkami języka białoruskiego: Anną Brzozowską i Martą Ignatowicz. Głównym punktem wizyty było odwiedzenie miejsca wiecznego spoczynku Anatola Tymińskiego, pierwszego dyrektora liceum oraz otwarcie wystawy poświęconej tej postaci. Wernisaż miał miejsce w Domu Mniejszości Narodowych w Wilnie, gdzie odbył się też okolicznościowy koncert.
Kolejnym, ważnym, punktem wyjazdu była wizyta w białoruskim Gimnazjum im. F. Skaryny. Odbył się także spacer historyczny po Wilnie z przewodnikami, z głównym akcentem na miejsca związane z kulturą białoruską. Spotkaliśmy się z kierownictwem Rejonu Wileńskiego, dyrektorem Departamentu Mniejszości Narodowych przy Rządzie Litwy oraz wicemarszałkiem litewskiego Sejmu. Organizatorem wizyty uczniów w Wilnie była dyrekcja bielskiego liceum, a koordynatorem studziwodzkie muzeum wraz z Towarzystwem Kultury Białoruskiej na Litwie, którym kieruje Aleksander Adamkowicz.

Dwa tygodnie później, 9 listopada, nasze rodzinne trio wzięło udział w piątym festiwalu folkloru „Białoruś Starożytna”, który tradycyjnie odbył się w Domu Kultury w Nowej Wilejce (Nowaja Wilnia). „Żemerwa” z „Osocznikami” uczestniczą w przedsięwzięciu od pierwszej jego edycji w 2019 roku. Wydarzeniem towarzyszącym festiwalu była wystawa o dyrektorze Anatolu Tymińskim, przygotowana przez nasze muzeum przy wydatnym udziale Krystyny Schmidt, odkrywczym tej postaci. W drodze powrotnej odwiedziliśmy główny, prawosławny cmentarz wileński. Tutaj, obok cerkwi św. Eufrozyny Potockiej, spoczywa wiele ważnych postaci związanych z Podlasiem, których interesujące historie przypominamy na naszych łamach.
Doroteusz Fionik