Tytuł: Albańscy święci
Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2024
Stron: 160
Format: 14,7 x 21,0 cm
ISBN 978- 83-65136-88-6

Świat obfituje w świętych. Bez względu na to, jak dalece „nie święci” wydają się naszej ułomnej naturze otaczający nas ludzie. Tymczasem osoby czczone przez Cerkiew jako święci to przecież również w mniejszym lub większym stopniu grzesznicy… tyle że tacy, którzy swą wyjątkową otwartością na dary łaski Bożej, pracą wewnętrzną czy męczeństwem zjednali sobie Boga, a przez Cerkiew zostali, używając terminu zachodniego, wyniesieni na ołtarze, czy też, mówiąc prostym językiem, ogłoszeni świętymi.

Co przeciętny czytelnik wie o Albanii? Stosunkowo niewiele. Co wie o Prawosławiu w tym kraju? Jeszcze mniej! A co wie o albańskich świętych? Z pewnością jeszcze mniej, o ile wie cokolwiek.

Tymczasem zarówno Prawosławie w Albanii, jak i związani z tą Cerkwią święci, to bardzo interesująca mozaika osób, które przez nas, prawosławnych w Polsce, powinny być lepiej znane. Stąd też pomysł autora, Jarosława Charkiewicza, od wielu lat zajmującego się hagiografią prawosławną, aby uczynić najbardziej znanych w Albanii świętych bliższymi. Wcześniej, w osobnych monografiach, opisano prawosławne hagiograficzne dziedzictwo innych krajów: Białorusi, Gruzji, Rumunii (razem z Ewą Kocój), Cypru, jak też, co wydaje się oczywiste, Polski.

„Historia każdej Cerkwi to w znacznej mierze historia jej świętych – czytamy we wprowadzeniu do książki. – Życie i działalność świętych są bowiem zawsze misternie i nierozłącznie wplecione w dzieje tej Cerkwi. Dotyczy to również Albańskiej Cerkwi Prawosławnej, jednej z młodszych lokalnych Cerkwi prawosławnych, która swoją samodzielność otrzymała od Patriarchatu Konstantynopola w 1937 roku”.

Chrześcijaństwo dotarło na tereny współczesnej Albanii w czasach apostolskich, a głoszeniu słowa Bożego na tych terenach szczególne zasługi miał apostoł Paweł. Pierwszym świętym związanym z terenami współczesnej Albanii został biskup Durres (współcześnie drugiego pod względem wielkości miasta tego państwa) Cezar, apostoł z grona siedemdziesięciu. Nie wiadomo, czy życie swoje zakończył męczeństwem, ale z pewnością śmierć za Chrystusa w pierwszych trzech wiekach poniosło kilku innych męczenników, w tym biskupi Astiusz i Eleuteriusz, Danak z Ilirii czy diakon Izaur.

Kolejne etapy rozwoju Prawosławia na terenach współczesnej Albanii to kolejni święci, głównie hierarchowie (biskup Euroi Donat, biskupa Durres Antoni), ale też książę Jan Włodzimierz, władca Księstwa Zety, którego terytorium obejmowało współczesne tereny Czarnogóry i północnej Albanii, który poniósł męczeńską śmierć w 1016 r., oraz serbska księżna Angelina, jak też mnisi: Nil, nazwany przez potomnych Uświęconym, Jan Kukuzelis i Nifont z Atosu. Pod koniec XV w., po trwającym kilkadziesiąt lat oporze Albańczyków pod wodzą swojego bohatera narodowego Skanderbega i jego towarzyszy, tereny współczesnej Albanii podzieliły losy ościennych krajów, stając się częścią Imperium Osmańskiego. Tureckie zniewolenie tego okresu zaowocowało prześladowaniami innowierców i powolnym, lecz systematycznym ich przechodzeniem na islam. W okresie panowania tureckiego w wielu miejscach Albanii ludność prawosławna stawiała opór islamizacji, o czym najlepiej świadczą imiona nowomęczenników takich jak: Nikodem Albański, Chrystus Ogrodnik, Nikita z Seres i Jan Albański. W okresie niewoli tureckiej na Bałkanach żyli też pochodzący z terenów Albanii biskup Sofianos i mnich Sofroniusz, których kanonizacja jest jedynie kwestią czasu, a których życie zostało opisane w prezentowanej książce.

Ukoronowaniem wszystkich świętych związanych z Cerkwią albańską jest słynny misjonarz i kaznodzieja św. Kosma z Etolii, który walcząc z islamizacją i odstępstwami od Chrystusa niestrudzenie głosił słowo Boże, czyniąc to w ostatnich latach swego życia w Albanii. Męczeńsko oddał swą duszę Panu w 1779 r. w albańskiej wsi Kolkondas koło miasta Fier, a w uznaniu swej tytanicznej pracy duszpasterskiej zasłużenie tytułowany jest przez Cerkiew prawosławną świętym równym apostołom.

Po II wojnie światowej Cerkiew prawosławna w Albanii doświadczyła ze strony władz komunistycznych takiego ogromu cierpień jak żadna inna Cerkiew w krajach bloku radzieckiego. W pierwszym okresie (1944-1967) władze próbowały minimalizować religię metodami prześladowań, starając się całkowicie kontrolować administrację i życie Cerkwi. W drugim okresie (1967-1990) państwo albańskie czyniło próby całkowitego narzucenia ateizmu, a jakiekolwiek wyrazy wolności religijnej były zabronione przez konstytucję. Hierarchia, duchowieństwo i wierni doświadczali ciężkich prześladowań, byli wypędzani, więzieni i mordowani. Monastery i cerkwie zostały zamknięte. Przez 25 lat Cerkiew albańska nie miała żadnej możliwości prowadzenia normalnej działalności, nie miała ani jednego biskupa, nie mogła kształcić i wyświęcać nowych duchownych. Czasy te wydały męczeński plon zarówno wśród duchownych, jak i wiernych, którzy zaznali prześladowań przypominających te z pierwszych wieków chrześcijaństwa czy okresu władzy komunistycznej w Związku Radzieckim. Z opatrzności Bożej Cerkiew albańska odrodziła się, w czym ogromna zasługa współczesnego apostoła Albanii arcybiskupa Anastazego (Yannoulatosa), kierującego Cerkwią od 1991 roku.

Zaletą książki są liczne barwne ilustracje prezentujące postacie świętych.

Zachęcając czytelników do sięgnięcia po prezentowane opracowanie i uczynienia sobie bliższymi świętych z terenów współczesnej Albanii, ufam, że będą oni orędownikami przed Tronem Pańskim za nas, żyjących na ziemi, a swym przykładem zachęcą do większej gorliwości i poświęcenia Cerkwi.

Jarosław Charkiewicz