HELENA, cesarzowa, równa apostołom (Rawnoapostolnaja carica Jelena), 21 maja/3 czerwca i 6/19 marca (rocznica odnalezienia Świętego Krzyża w 326 r.). Urodziła się w połowie III w. (prawdopodobnie w 255 r.) w Depanum (obecnie Helenopolis) w Bitynii. Innym przypuszczalnym miejscem jej narodzin była miejscowość Nisz w Serbii, gdzie też urodził się patrz św. cesarz Konstantyn I Wielki. Chociaż pochodziła z niskiego stanu (była córką karczmarza), została żoną zarządcy prowincji - Konstancjusza Chlorusa. W 274 r. z ich małżeństwa urodził się syn Konstantyn. Osiem lat później mąż Heleny został wyniesiony do godności cesarza. Ze względów politycznych musiała ona usunąć się na ubocze. W 306 r. jej syn został obwołany przez legiony cesarzem. Swoją matkę wyniósł do godności augusty, cesarzowej.
Dokładnie nie wiadomo kiedy Helena przyjęła chrześcijaństwo. Po wstąpnieniu na tron w 306 r., Konstantyn traktował matkę z najwyższym szacunkiem. Gdy w 312 r. chrześcijaństwo zostało ogłoszone religią państwową, wykorzystała cały swój wpływ, aby upowszechnić wiarę w Chrystusa i zaprowadzić chrześcijańskie zasady życia.
Będąc już w podeszłym wieku, w 326 r., cesarzowa udała się w pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Korzystając z bogatego skarbca zbudowała świątynie: Bożego Narodzenia w Betlejem, Świętego Krzyża oraz Zmartwychwstania Pańskiego na Golgocie w Jerozolimie, Wniebowstąpienia Pańskiego na Górze Oliwnej. Jej pilnym poszukiwaniom zawdzięczamy też odnalezienie Krzyża Chrystusowego.
Cesarzowa Helena słynęła z hojności wobec ubogich, uwalniała więźniów, troszczyła się o powrót skazanych na banicję. Wpłynęła też na syna, aby wydał ustawy gwarantujące opiekę państwową nad wdowami, sierotami, porzuconymi dziećmi, niewolnikami i jeńcami. Zmarła w Nikomedii prawdopodobnie w 327 r. Dzieje jej relikwii nie są jasne. Jedna z wersji mówi, iż przewieziono je do Rzymu, inna, że do Konstantynopola, skąd w okresie wypraw krzyżowych zabrano do Wenecji.
Za zasługi dla chrześcijaństwa Cerkiew zaliczyła św. Helenę i jej syna Konstantyna w poczet świętych i nazwała „Równymi Apostołom”. Za świętą uważana jest również przez Kościół rzymskokatolicki, który nie oddaje jej jednak tak wielkiej czci jak Cerkiew prawosławna, gdzie jej kult posiada charakter powszechny.
Święta jest wstawienniczką przed Bogiem o dobre zasiewy, obfite plony, szczególnie przy uprawie lnu.
W ikonografii św. Helena przedstawiana jest w cesarskim stroju z koroną na głowie, lub w bogatym wschodnim odzieniu z białą chustą na głowie. Na każdym wyobrażeniu towarzyszy jej krzyż. Niekiedy jest duży i stoi przy niej, innym razem średnich rozmiarów, trzymany wraz z synem Konstantynem, jeszcze w innych przypadkach mały, ujęty w dłoni. Tylko wyjątkowo święta przedstawiana jest z rozwiniętym zwojem, na którym znajduje się napis: "Szukaliśmy jednego, a znaleźliśmy trzy i nie rozpoznaliśy, aż pokazała nam martwa dziewczynka".
W tradycji zachodniej atrybutami świętej są: krzyż i trzy gwoździe oraz model kościoła. Uważa się ją za patronkę m.in. Frankfurtu i Bazylei oraz farbiarzy, wytwórców igieł i gwoździ.
Obok swego syna Konstantyna i metropolity Makariosa cesarzowa Helena jest jedną z głównych postaci przedstawianych na ikonach "Podwyższenia Świętego Krzyża".
www.cerkiew.pl
