Tytuł: Kolory Prawosławia. Grecja Kontynentalna
Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna,
Wydanie: Warszawa 2023,
Ilość stron: 232.

Jak nakazuje już wieloletnia tradycja na krótko przed Bożym Narodzeniem Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej oddało do rąk czytelników kolejny oryginalny świąteczny prezent. To już dwunasty w serii album poświęcony wielokulturowości i wielobarwności Cerkwi prawosławnej na świecie pod ogólnym tytułem „Kolory Prawosławia”. Najnowszy album poświęcony został Grecji, a dokładniej kontynentalnej części tego państwa. Wydanie drugiego, wyspiarskiego, tomu greckiego albumu planowane jest na 2024 rok.

Zasadniczą, fotograficzną część albumu poprzedzają trzy teksty wprowadzające. Dwa z nich to „Słowa wstępne” zwierzchników Cerkwi prawosławnej w Polsce i Greckiej Cerkwi Prawosławnej – metropolity Sawa i arcybiskupa Hieronima II. Trzeci tekst, autorstwa arcybiskupa wrocławskiego i szczecińskiego Jerzego, przedstawia zarys dziejów Prawosławia w Grecji.

W „Słowie wstępnym” do albumu zwierzchnik naszej Cerkwi napisał m.in.: „Niniejszy album przybliża bogate dziedzictwo religijne Prawosławia w Republice Greckiej. Jurysdykcyjnie około połowy jej obszaru znajduje się w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego (w szczególności autonomiczna Cerkiew Krety, Święta Góra Atos i archipelag wysp Dodekanez), jednak centralna Grecja podlega bezpośredniej jurysdykcji Greckiej Cerkwi Prawosławnej, na czele której stoi obecnie arcybiskup Aten i całej Grecji Hieronim II”. Odnosząc się do stosunków międzycerkiewnych metropolita Sawa stwierdził, że „Wzajemne relacje Greckiej Cerkwi Prawosławnej i Cerkwi prawosławnej w Polsce były i są przyjacielskie. Osobiście kilkakrotnie składałem oficjalne wizyty w Grecji. W 2002 r. otrzymałem doktorat honorowy Uniwersytetu Arystotelesa w Salonikach. Naszą Cerkiew w 2003 r. odwiedził też poprzedni zwierzchnik Cerkwi greckiej arcybiskup Chrystodoulos, który podczas tej wizyty przewodniczył uroczystościom z okazji święta Przemienienia Pańskiego na Świętej Górze Grabarce i został uhonorowany doktoratem honoris causa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie”.

Z kolei arcybiskup Hieronim II, w swoim „Słowie wstępnym” porusza pojęcie piękna, które „pragnie nam objawić sposób, w jaki ziemska rzeczywistość uwalnia się od śmierci i rozkładu oraz uczestniczy w pewnej innej, nieśmiertelnej i niebiańskiej rzeczywistości, nieulegającej rozkładowi i charyzmatycznej, którą jest udział w pięknie Boga i Jego świętych”. Nawiązując do tego pisze dalej: „Taki właśnie jest cel niniejszej publikacji, w której przedstawiane są cerkiewne zabytki Grecji: każda fotograficzna ilustracja jest świadectwem życia liturgicznego i Bożej jedności, a nie świadectwem artystycznej kreatywności czy improwizacji jakiegoś artystycznego geniuszu ani też nie służy interesownym celom artystycznym, nie wyraża rozczłonkowania historii, lecz funkcjonuje w kulcie Bożym w sposób jednoczący. Dla wierzącego ludu znajomość z Chrystusem nie odbywa się za pośrednictwem wspomnień i historycznych retrospekcji, lecz trwale istnieje Święta Liturgia i sakralna sztuka cerkiewna, która zawsze stanowi miarę i kryterium prawosławnego sposobu myślenia i bezpośrednie, namacalne doświadczenie wiary prawosławnych na temat człowieka i zbawienia świata”.

Zapoznanie się w fotografiami, przedstawionymi w albumie, warto poprzedzić też lekturą szkicu historycznego autorstwa arcybiskupa Jerzego, znającego Grecję i Cerkiew grecką jak mało kto, przy tym nie tylko ze względu na ukończone tam studia teologiczne i wspaniałą znajomość języka greckiego.

Autor wprowadzenia kreśli najważniejsze etapy w historii Cerkwi na terenach współczesnej Grecji poczynając od czasów apostolskich aż po czasy współczesny. Pisze m.in. o ściśle związanych z tą historią postaciach świętych: apostole Pawle, św. Dionizym Areopagicie – pierwszym biskupie Aten, św. wielkomęczenniku Dymitrze z Tesalonik, św. patriarsze Focjuszu, który „do dziś cieszy się wśród Greków wyjątkową czcią”. Zatrzymuje się na bolesnych okresach w życiu Cerkwi w Grecji związanych z wyprawami krzyżowymi i trwającym kilka wieków tureckim panowaniu. Krótko omawia drogę do autokefalii Cerkwi greckiej i jej współczesnym „specyficznym modelu samodzielności”, najogólniej polegającym na tym, że część terytorium Grecji podlega Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu, a część Greckiej Cerkwi Prawosławnej. W swym szkicu autor wyjaśnia też, że najwyższym organem administracyjnym Cerkwi greckiej nie jest jej zwierzchnik, jak w innych lokalnych Cerkwiach prawosławnych, lecz Święty Synod, w którym zasiadają po kolei biskupi diecezjalni, a jego przewodniczącym jest każdy kolejny metropolita ateński.

Zaprezentowane w albumie fotografie w zamyśle redakcji zostały podzielone na cztery grupy, kierując się przy tym względami geograficznymi. Każdy z rozdziałów poprzedza mapka z zaznaczonymi miejscami, gdzie wykonano zaprezentowane w albumie miejsca. Na początku zostały przedstawione miejsca położone w kontynentalnej Grecji północno-wschodniej, a następnie kolejno w części północno-zachodniej, środkowej i południowej. W albumie nie zaprezentowano fotografii z greckich wysp znajdujących się na Morzu Jońskim i Morzu Egejskim, w tym na największej greckiej wyspie jaka jest Kreta. Ich piękno ma być przedstawione w drugim tomie publikacji. Album nie zawiera również zdjęć ze św. Góry Atos, która – jak pisze metropolita Sawa w „Słowie wstępnym” „mamy nadzieję – zostanie zaprezentowana w kolejnym albumie”.

W albumie zostało zaprezentowanych 181 fotografii ukazujących różnorodne miejsca, architekturę, nabożeństwa, duchowość, ludzi. Fotografie te zostały udostępnione przez 89 autorów z 8 krajów na 3 kontynentach, co sprawia, że – tak jak i we wcześniejszych albumach – wydanie to ma charakter międzynarodowy. Zdecydowana większość zaprezentowanych zdjęć pochodzi z międzynarodowego konkursu fotograficznego, którego głównym organizatorem było Stowarzyszenie Orthnet, prowadzące witrynę internetową www. orthphoto.net.

Prezentowany album wydaje się być znakomitym prezentem z okazji święta Narodzenia Chrystusa, przy tym nie tylko dla osób znających język polski. Równolegle wszystkie znajdujące się w albumie teksty zostały zaprezentowane również w języku greckim, angielskim i rosyjskim. Pozwala to sprezentować go również swym znajomym niewładającym językiem polskim.

Metropolita warszawski i całej Polski Sawa w „Słowie wstępnym” wyraził nadzieję, że „Prezentowany album powinien przyczynić się nie tylko do zainteresowania wiernych Cerkwi prawosławnej w Polsce, czy szerzej mieszkańców naszego kraju, wizytami w Grecji, ale również do przybliżenia polskim obywatelom prawosławnego dziedzictwa tego wyjątkowego kraju. Ważne jest bowiem, aby polscy turyści wypoczywający w Grecji zdawali sobie sprawę, jak ważne miejsce w życiu Greków zajmuje Prawosławie, jak cenią i szczycą się swoją wiarą”. „Grecja jest niezwykle bliska Polsce, a szczególnie prawosławnym wiernym. – pisze z kolei w swym szkicu historycznym arcybiskup Jerzy. – Jej przyjazne nastawienie, przepiękna przyroda i walory turystyczne, a nade wszystko uduchowione sanktuaria i monastery powodują, że wiele aspektów życia mniszego i cerkiewnego na dobre wzbogaciło i naszą tradycję”.

Jarosław Charkiewicz

________________

Kolory Prawosławia. Grecja – Kontynent, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2023, s. 232.