EWA PRAMATKA (Jewa, pramat), niedziela Świętych Praojców (druga niedziela przed Bożym Narodzeniem) i niedziela Świętych Ojców (niedziela przed Bożym Narodzeniem), patrz ADAM PRAOJCIEC.
ADAM PRAOJCIEC (Adam, praotiec), niedziela Świętych Praojców (druga niedziela przed Bożym Narodzeniem) i niedziela Świętych Ojców (niedziela przed Bożym Narodzeniem). Wraz ze świętą Ewą pramatką są uważani za prarodziców rodzaju ludzkiego. Według powszechnej nauki Cerkwi prawosławnej Adam nie został zrodzony przez innego człowieka, lecz stworzony przez Boga: "I stworzył Bóg człowieka na obraz Swój. Na obraz człowieka stworzył go. Jako mężczyznę i niewiastę stworzył ich" (Rdz 1, 27). Następnie zaś: "I błogosławił im Bóg, i rzekł do nich Bóg: Rozradzajcie się i rozmnażajcie się, i napełniajcie ziemię, i czyńcie ją sobie poddaną; panujcie nad rybami morskimi i nad ptactwem niebios, i nad wszelkimi zwierzętami, które się poruszają po ziemi!" (Rdz 1, 28).
Z opisu Biblii wynika, że pierwsi po stworzeniu ludzie byli święci i szczęśliwi. Ich to Bóg wystawił na próbę, której nie wytrzymali, symbolicznie spożywając owoc z zakazanego drzewa. Utracili wszystkie przywileje otrzymane w raju. Adam i Ewa pokutą zadośćuczynili Bogu. Dlatego też w sposób symboliczny ikony Zmartwychwstania przedstawiają zstąpienie Chrystusa do otchłani i wyprowadzenie stamtąd prarodziców do nieba. Starotestamentowy przekaz głosi też, że krew Chrystusa na Krzyżu spływała na czaszkę Adama. Dlatego często spotyka się u stóp Krzyża czaszkę. Jest to symbol tajemnicy odkupienia.
Biblia opowiada dalej: "Adam obcował z żona swoją Ewą, a ta poczęła i urodziła Kaina... Potem urodziła jeszcze brata jego Abla" (Rdz 4, 1-2). "Adam żył sto trzydzieści lat i zrodził syna na podobieństwo swoje, na obraz swój, i nazwał go Set. Po zrodzeniu Seta żył Adam osiemset lat i zrodził synów i córki. Adam przeżył dziewięćset trzydzieści lat i umarł" (Rdz 5, 3-5).
Praojciec Adam, podobnie jak pramatka Ewa, rzadko przedstawiani są osobno. Są częstym motywem ikonograficznym.
W prawosławnej tradycjinajczęściej spotkamy ich na jednym z dwóch typów ikon Zmartwychwstania Pańskiego, zwanych "Zstąpienie Chrystusa do otchłani". Temat tych ikon ukształtował się w VII lub VIII w. na terenie Syrii lub Palestyny, a ich treść wiąże się z tradycja liturgiczną opracowaną w II w. Stojący na skruszonych bramach piekieł, jaśniejący Chrystus, w lewej ręce trzyma Krzyż, oręże zwycięstwa nad śmiercią, a prawą ujmuje Adama za rękę. Ten, w modlitewnym geście wyciąga swą rękę do Chrystusa. Obok Adama pokornie klęczy Ewa, wstydliwie podnosząc ku Zbawicielowi przykryte szatą ręce. Pramatka od stóp do głów odziana jest w czerwone tkaniny, podczas gdy Adam ma szaty w różnym kolorze.
W XI w. pojawiło się nowe wyrażenie sceny Zmartwychwstania, w którym Chrystus jest ukazany jako opuszczający piekło i wyprowadzający z niego Adama. Kolejny wariant tego wyobrażenia powstał w XIII w. Chrystus nie dzierży na nim krzyża, a stojąc między Adamem i Ewą podaje im ręce. Na wszystkich ikonach prarodzice są przedstawiani jako osoby w bardzo sędziwym wieku. Adam ma długie siwe włosy i długą brodę.
Praojciec obecny jest również na ikonach Ukrzyżowania Chrystusa. Zgodnie z tradycją pochowany został na Golgocie, w miejscu śmierci Chrystusa na krzyżu. Dlatego też czaszka, żebro lub szkielet Adama występuje pod krzyżem w scenie Ukrzyżowania. Spływająca krew Chrystusa, "nowego Adama", ożywia dawnego Adama.
Prarodziców spotykamy ponadto na ikonach Sądu Ostatecznego, na których przedstawieni są w pozycji klęczącej, przed siedzącym na tronie Chrystusem-Sędzią.
Źródłem przedstawień Adama i Ewy w tradycji zachodniej jest "Księga Rodzaju". Prarodziców widzimy tu w cyklach: Stworzenie pierwszych ludzi, Upadek pierwszych ludzi (Grzech pierworodny) i Wygnanie z raju. Pełne cykle obrazujące ich dzieje pojawiały się w sztuce średniowiecznej. Największa popularność przypada na okres renesansu, zwłaszcza w malarstwie włoskim, niderlandzkim i niemieckim. Obnażeni, przykryci jedynie listkami figowymi prarodzice, w sztuce zachodniej posiadają czasami atrybuty w postaci pęku kłosów, jagnięcia (baranka) i łopaty, symbolizujące ich pracę w polu i ofiarę.
www.cerkiew.pl
