W czasach, kiedy na podlaskich wsiach nikt nie widział jeszcze telewizora, ani nawet nie mógł go sobie wyobrazić, kiedy nie było jeszcze radia, a książka lub gazeta była wielką rzadkością, najważniejszym źródłem wiedzy o świecie był ustny przekaz. W każdej wiejskiej społeczności istniała mniej lub bardziej liczna grupa mieszkańców, którzy z uwagą obserwowali otaczający ich świat i ludzi, a swoje spostrzeżenia w formie opowieści przekazywali współmieszkańcom. Opowieści powielane wielokrotnie, bądź to w czasie długich zimowych wieczorów, bądź też w czasie innych spotkań towarzyskich, często ulegały modyfikacjom i nabierały nowych treści. W rezultacie prawda przeplatała się z fikcją, a wspólną cechą było to, że oddawały one sposób myślenia i mentalność mieszkańców wsi. Takie właśnie opowiadania napisane na podstawie zasłyszanych relacji znalazły się w zbiorze „Nasze seło, prawda i wydumane”.

 

     Przemiany społeczno-polityczne, które następowały w pierwszej połowie XX wieku, mocno wpłynęły na życie mieszkańców ruśkoho prawosławnego Pudlasza. Wraz z wybuchem I wojny światowej dobiegł końca czas niełatwego, ale stabilnego i uporządkowanego życia w carskim imperium. Bieżeństwo w głąb Rosji z 1915 roku zapoczątkowało cykl gwałtownych zmian w życiu mieszkańców wsi historycznej ziemi bielskiej. W przeciągu kilkudziesięciu lat na Pudlaszu sześciokrotnie zmieniała się władza państwowa. Na przemian następujące po sobie rządy rosyjskie, niemieckie i polskie, a także krwawo ścierające się między sobą ideologie komunistyczne i faszystowskie wpłynęły na życie Podlasian. Dodatkowo we wspomnianym okresie następowały wielkie zmiany wynikające z postępu technicznego, który rewolucjonizował wieś. Wir gwałtownych przemian wciągał również ludzi ze wsi. Mieszkańcy Pudlasza, czasem wbrew swojej woli, ale też często kierując się chęcią poprawienia swojego niełatwego życia, znajdywali się nieraz w różnych niełatwych sytuacjach. Ich historie stały się źródłem powstania niniejszego zbioru opowiadań.

 

      Wschodnia część historycznej ziemi bielskiej od stuleci jest ojczyzną ludności, która zasiedliła tę ziemię przybywając z terenów nadbużańskich bądź z Wołynia. Język mieszkańców tej ziemi zdaniem naukowców należy do grupy gwar północnoukraińskich. Zachował on wiele dawnych cech, które zanikły w słowiańskich językach literackich. Opowiadania zawarte w zbiorze „Nasze seło, prawda i wydumane” są zapisane w języku mówionym - jakim posługują się mieszkańcy gminy Czyże. Ponieważ język ten nie został sko- dyfikowany i nie zostały opracowane normy jego zapisu, wyzwaniem okazało się przeniesienie treści mówionej na pisaną. Użyto alfabetu polskiego jako najbardziej obecnie na Pudlaszu rozpowszechnionego i najlepiej zrozumiałego dla większości czytelników. Szeroko stosowane w gwarze podlaskiej dyftongi zostały zapisane w sposób zaproponowany przez językoznawcę Jana Misiejuka. Szczególnie widoczne jest to w przypadku wyrazów typu miiew (miał), siiew (usiadł), susiied (sąsiad), w których poprzez zastosowanie podwójnego „ii” w formie pisanej oddano dźwięki języka mówionego, powszechnego we wsiach położonych pomiędzy Hajnówką i Bielskiem Podlaskim.

 

     Wielką rolę w powstaniu zbioru opowiadań odegrała korektorska praca Ludmiły Łabowicz, filolożki i dziennikarki. Będąc jednym z najlepszych ekspertów w zakresie gwar ukraińskich Pudlasza, podjęła się ona trudnego zadania korekty tekstów opowiadań tak, aby stosowany w nich język był jak najbardziej poprawny i wolny od nadmiaru polonizmów i rusycyzmów.

 

     W celu wzbogacenia pod względem graficznym zbioru opowiadań pt. „Nasze seło, prawda i wydumane” znalazły się w nim fotografie wykonane w podlaskich wsiach w pierwszej połowie XX wieku. Przedstawione na nich osoby nie są w żaden sposób powiązane z treścią książki. Również ewentualna zbieżność fikcyjnych imion i przydomków z żyjącymi niegdyś ludźmi jest jedynie przypadkowa.

 

Jerzy Plewa

 

 

 

Spis treści     

 

Przedmowa

 

SERHIJUOW AJEROPLAN  

 

BANDIUHA WLUBIWSIA 

 

KRAWEĆ WLUBIWSIA

 

PILIP, KSENIA I HAZETY

 

RIWKA 

 

ZACHLIEBOM, ZA SZCZASTIOM 

 

POPECZYTEL I KOMUNIST 

 

KOŁCHOZ 

 

KOMUNIST WLUBIWSIA 

 

TIAŻKI HRYECH