Tytuł: Dzieła zebrane, tom 4. Poezje
Autor: Ks. Jerzy Klinger
Wydawca: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów
Wydanie: pierwsze
Rok wydania: Kraków 2023
ISBN: 978-83-8205-173-5
Format: 145 x 205
Ilość stron: 546
Rodzaj okładki: miękka

Ks. Jerzy Klinger jest znany jako jeden z najwybitniejszych współczesnych teologów prawosławnych i najgłębszych myślicieli naszego czasu. Jego podstawowa praca Geneza sporu o epiklezę. Eschatologiczny a memorialny aspekt Eucharystii w kanonie pierwszych wieków (Warszawa 1969, Ch. A. T., ss. 224) i liczne rozproszone artykuły, wydane pośmiertnie w zbiorze O istocie Prawosławia. Wybór pism (Warszawa 1983, PAX, ss. 545+3 nbl), oraz jedyna praca filozoficzna Struktura estetyczna dzieła poetyckiego („Kwartalnik Filozoficzny” (22) 1994, z. 1–2, s. 133–209) zapewniły ks. Klingerowi trwałe miejsce w historii teologii. W powojennej polskiej literaturze teologicznej niewiele mamy prac tego poziomu i rozmachu (o. Jacek Salij). Mniej natomiast znany jest ks. Klinger jako poeta. Zaczął pisać wiersze w 1934 roku, najpierw po polsku, a rok później po rosyjsku. Miał wtedy szesnaście lat. Debiutował w 1937 roku zbiorem poezji rosyjskiej. Zaczyna też publikować w czasie studiów poezje w języku polskim w almanachu Koła Polonistów, w „Promie” i w innych czasopismach, po wojnie w „Życiu Literackim”. Do końca życia pisał poezje w dwóch językach – polskim i rosyjskim – co należy traktować jako owoc Jego drogi życiowej. W latach 1941–1961 nie pisał poezji w języku rosyjskim, a wyłącznie po polsku, natomiast w ostatnich latach życia (1969–1975) pisał prawie wyłącznie w języku rosyjskim.

Jerzy Klinger urodził się 15 kwietnia 1918 roku w Smoleńsku. Jego ojciec, Witold Klinger (1875–1962), był profesorem Uniwersytetu Kijowskiego, ale w burzliwym okresie rewolucji rodzina schroniła się w domu wuja, krewnego matki, Raisy Bakalińskiej (1890–1978), w Smoleńsku. Wuj Teodozy Fieodosjew (1864–1943) był biskupem smoleńskim, a w niepodległej Polsce arcybiskupem wileńskim. W 1921 roku ojciec, a w 1924 reszta rodziny, emigrowali do Polski. Witold Klinger został profesorem filologii klasycznej Uniwersytetu Poznańskiego i utrzymywał żywe kontakty z czołowymi przedstawicielami polskiej inteligencji (Tadeusz Zieliński, Jan Parandowski, Tadeusz Sinko, Kazimierz Kumaniecki, Bolesław Leśmian, Jarosław Iwaszkiewicz, Maria Kasprowiczowa i inni), i z emigracją rosyjską w Polsce. Nie małe też znaczenie na przyszłe losy Jerzego Klingera miało spotkanie z ks. Aleksandrem Bogaczowem, proboszczem parafii prawosławnej w Poznaniu i aktywny udział w życiu tejże parafii.

W 1930 roku Jerzy Klinger rozpoczyna naukę w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie spotkał polonistów tej miary, co Wojciech Bąk i Czesław Latawiec. Po uzyskaniu w 1937 roku matury podjął studia polonistyczne w Uniwersytecie Poznańskim, przerwane przez wybuch II wojny światowej. Okupację spędził głównie w Warszawie, kontynuując kontakty literackie z Jarosławem Iwaszkiewiczem, Janem Twardowskim, Czesławem Miłoszem, zadzierzgnięte jeszcze przed wojną. Przed wojną też nawiązał kontakty listowne ze znanymi rosyjskimi literatami, Zinaidą Gippius i Aleksym Remizowem. Magisterium z estetyki uzyskał w 1946 roku i został asystentem profesora Władysława Heinricha w Uniwersytecie Jagiellońskim. Publikuje wiersze w „Życiu Literackim”, nawiązuje też nowe, trwałe przyjaźnie z Jerzym Nowosielskim i Andrzejem Grzegorczykiem. Studiuje z zamiłowaniem poezję Aleksandra Błoka, o którym zamierzał napisać rozprawę doktorską. W tym też okresie zaczął studia nad teologią. W 1949 roku, gdy naciski ideologiczne stały się już nie do zniesienia, opuścił uniwersytet i został nauczycielem polonistyki w Koźminie.

Przełom życiowy to rok 1952, gdy przyjął święcenia kapłańskie i w rok później został proboszczem parafii prawosławnej w Kętrzynie. W 1956 roku przenosi się do Warszawy, zostaje proboszczem parafii św. Jana Klimaka na Woli i wykładowcą Prawosławnego Seminarium Duchownego, a w 1957 roku adiunktem w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Zaczyna liczne podróże, głównie naukowe, oraz publikacje prac teologicznych. W 1960 roku, pod nieobecność, zostaje usunięty z parafii, co odczuł bardzo boleśnie. Tak boleśnie, że zamierzał zrezygnować z pracy naukowej i z całą rodziną wyemigrować do Stanów Zjednoczonych w charakterze proboszcza parafii. Plany te jednak w 1962 roku rozwiały się. Dopiero w 1969 roku uzyskał samodzielną parafię w Poznaniu, co traktował jako powrót do źródeł. Dalsze szczeble kariery naukowej wyznaczają doktorat (1962 rok), docentura (1966 rok), stanowisko prorektora Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej (1967 rok), członkostwo Komisji „Wiara i Ustrój” Światowej Rady Kościołów (1969 rok) i profesura (1972 rok). W 1968 roku podjął bezskuteczną próbę wydania swych poezji. Ks. Jerzy Klinger zmarł 2 lutego 1976 roku i został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Warszawie.

Teolog-poeta, to w naszych czasach brzmi dość niecodziennie, a świadczy jedynie o tym, jak daleko odeszliśmy od tradycji Kościoła pierwszego tysiąclecia. I nie tylko. Ojcowie Kościoła uprawiali poezję, i to poezję wielkiej wartości. Była wyrazem ich wiary i teologii. Poeci greckojęzyczni (Klemens Aleksandryjski, Abercjusz, Makary Egipski, Pektoriusz, Grzegorz z Nazjanzu, Roman Melodos, Sofroniusz, Jerzy Pisides, Andrzej z Krety, Jan z Damaszku, Teodor Studyta, Jan Kyriotes Geometres, Symeon Nowy Teolog; przekłady na język polski: Muza chrześcijańska, Kraków 1995, III) i łacińskojęzyczni (Damazy, Ambroży, Prudencjusz, Seduliusz, Awit z Vienne, Ennodiusz z Pawii, Wenancjusz Fortunat; przekłady na język polski: Muza chrześcijańska, Kraków 1992, II) weszli na stałe do historii literatury (przekłady na język polski: A. Bober, Światła ekumeny. Antologia patrystyczna, Kraków 1965, ss. 482–593). Mniej znane są wspaniałe poezje armeńska (Mesrop Masztoc, Grzegorz z Nareku, Nerses Sznorhali), syryjska (Efrem Syryjski, Cyryllonas, Balaj, Jakub z Sarug), etiopska (przeważnie anonimowa), gruzińska, arabska i koptyjska (przekłady na język polski: Muza chrześcijańska, Kraków 1985, I).

Część tej poezji pełni funkcje liturgiczne. To właśnie dla potrzeb liturgii powstały skomplikowane poetyckie utwory liturgiczne, zwane kontakion i kanon. Kanwą wszystkich liturgii wschodnich są psalmy, pieśni biblijne i hymny. Poezja Ojców Kościoła była wyrazem doktryny teologicznej, próbą dotarcia do tajemnicy Boga i świata, przeżyciem misterium tremendum, wobec którego język teologii czy też filozofii staje się niewystarczający. Jeżeli teologię traktuje się jako wsłuchiwanie się w muzykę niebieskich sfer i jej odczytywanie (Paul Evdokimov), wtedy poezja i muzyka w konieczny sposób staje się wyrazem wiary. Liturgia traktowana jest przez Prawosławie jako synteza sztuk, w której poezja odgrywa istotną rolę. Dotarcie do tajemnicy Boga poprzez poezję w czasach nowożytnych praktykowali teolodzy tej miary, co Aleksy Chomiakow (Stichotworienija, New York 1957), i ks. Paweł Florenski (W wiecznoj łazuri. Sbornik stichow, Siergijew Posad 1907; Oro. Liryczeskaja poema, Moskwa 1998). Takąż próbę odpowiedzi na podstawowe problemy teologiczne odnajdujemy również w poezji ks. Klingera… / Ks. Henryk Paprocki