Spis treści

Wstęp

1. Zygmunt August wobec Cerkwi prawosławnej w świetle aktów

prawnych

2. Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej:

studium źródłoznawcze

3. Kategorie opublikowanych przywilejów, ich lokalizacja,

charakterystyka i zasady edycji

4. Wykaz skrótów

Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej (edycja)

1. Przywileje generalne nadane ludności ruskiej wyznania

prawosławnego

2. Przywileje jurysdykcyjne           

3. Przywileje personalne: powołania na katedry biskupie, nominacje

na przełożonych klasztorów, proboszczów, ktitorów

4. Przywileje majątkowe (nadawane biskupom, monasterom, parafiom, duchownym)

5. „Otkazy” - odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje

kniaziów, panów i posłów Wielkiego Księstwa Litewskiego
 

Indeks osób występujących w edytowanych przywilejach

Wykaz hierarchii cerkiewnej na terenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1544-1572
 

Summary

     Podstawowe przywileje Zygmunta Augusta, wnoszące istotne zmiany w relacjach prawno-państwowych i wyznaniowych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony, to przywileje generalne nadane ludności prawosławnej. Przywileje generalne regulowały prawa społeczności prawosławnej, doprowadziły do wprowadzenia lub utrzymania wobec niej ograniczeń (1547, 1551), a następnie ich skasowania (1568, 1568). (...) Przywileje jurysdykcyjne to najczęściej ograniczenie sądownictwa hospodarskiego nad duchowieństwem i poddanymi w dobrach cerkiewnych, przekazanie władzy nad majątkiem należącym do monasterów i parafii. Niektóre z postanowień monarszych doprecyzowywały kompetencje sądów duchownych. W przywilejach Zygmunta Augusta znajdujemy również ograniczenia kompetencji świeckich w zarządzeniu Cerkwią na określonym terenie lub rozciągnięcie jurysdykcji biskupa nad duchowieństwem określonej ziemi i wiernymi. (...)

Przywileje personalne stanowiły największą liczbę i dotyczyły obsady funkcji i godności cerkiewnych. Obsada godności i stanowisk cerkiewnych w Kościele prawosławnym była odmienna aniżeli w Kościele łacińskim. Sposób wyznaczenia biskupów i przełożonych monasterów bardziej przypominał przywileje udzielane na stanowiska świeckie niż duchowne. (...) Przywileje majątkowe stanowiły równie wielką liczbę dokonanych nadań lub ich potwierdzeń biskupom, monasterom, cerkwiom i duchownym. Takie uprawnienia wywodziły się z zasady, że ziemie znajdujące się w rękach Kościoła były własnością hospodarską. Hospodar, jako fundator i opiekun Cerkwi w swoich dobrach, miał prawo podejmowania decyzji w sprawach majątkowych. (...) Specyficznego charakteru przywilejów możemy dopatrywać się w praktyce sejmowej zwanej „Otkazami'.' Były to odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje posłów lub hierarchii prawosławnej. W odpowiedziach na prośby osób duchownych, w tym metropolitów, możnych i posłów ruskich, znajdujemy konkretne postanowienia królewskie, decyzje i zapowiedzi regulujące sprawy organizacyjno-personalne i status prawno-majątkowy Kościoła prawosławnego na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony.

fragment ze wstępu