TOMASZ, apostoł (Apostoł Foma), niedziala po Pasce, 6/19 października i 30 czerwca/13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).
Żył w I w. Należał do grona dwunastu apostołów. Nazywany jest często Didymus czyli Bliźniak. Ewangelia wspomina go kilkakrotnie, m.in: gdy jest gotów pójść za Chrystusem na śmierć (J 11, 16), podczas Ostatniej Wieczerzy (J 14, 5) oraz nad Jeziorem Genezaret, gdy jest świadkiem cudownego połowu ryb po zmartwychwstaniu Chrystusa (J 21, 2). Najważniejszy jednak zdaje się być inny epizod z jego życia. Po śmierci Chrystusa na Krzyżu i Jego Zmartwychwstaniu, Pan objawił się uczniom. Nie było wśród nich apostoła Tomasza. Gdy przyszedł, apostołowie zaczęli z radością opowiadać mu jak przybył do nich Jezus Chrystus. Tomasz nie chciał w to uwierzyć. Uparcie twierdził, że nic nie zdoła go przekonać o zmartwychwstaniu Chrystusa, dopóki sam osobiście nie zobaczy na rękach Zbawiciela ran od gwoździ i nie włoży w bok swych palców. Ósmego dnia po zmartwychwstaniu uczniowie ponownie zebrali się w jednym miejscu, w zamkniętym pomieszczeniu. Wnet pojawił się Chrystus, witając ich słowami: „Pokój wam!”. Następnie, zwracając się do Tomasza, rzekł: „Daj tu palec swój i oglądaj ręce moje, i daj tu rękę swoją, i włóż w bok mój, a nie bądź bez wiary, lecz wierz”. Wówczas apostoł zawołał: „Panie mój i Boże mój”. Jezus Chrystus powiedział: „Żeś Mnie ujrzał, Tomaszu, uwierzyłeś. Błogosławieni, którzy nie widzieli Mnie, a uwierzyli”.
Tradycja cerkiewna opowiada też o tym, że apostoł Tomasz pojawił się spóźniony i nie był przy Zaśnięciu Matki Bożej. Unoszona do nieba Bogarodzica ofiarowała mu swój pasek. Na wielu ikonach Zaśnięcia ta część szaty przedstawiana jest u samej góry, w niebie i do dziś jest jedną z najbardziej czczonych relikwii w Cerkwi prawosławnej. Przechowywana jest w cerkwi Chalkopratejskiej w Konstantynopolu. Po zstąpieniu Świętego Ducha na apostołów Tomasz głosił Dobrą Nowinę w Palestynie, Mezopotamii, a potem w Indiach. Tam w miejscowości Kalamina poniósł męczeńską śmierć. Za nawrócenie na chrześcijańską wiarę żony i syna króla indyjskiego, przebito go pikami i odcięto głowę. Jego ciało złożono w Mailapur (obecnie przedmieścia Madrasu). W III w. relikwie apostoła przeniesiono do Edessy, potem na wyspę Chios, a w 1258 r. krzyżowcy wywieźli je do Ortony we Włoszech. Apostoł Tomasz jest adresatem modlitw wiernych w chwilach zwątpień. W ikonografii aż do wczesnego średniowiecza na Zachodzie i do XVIII w. na Wschodzie apostoł przedstawiany był wyłącznie jako młodzieniec bez zarostu, odziany w tunikę i płaszcz, z sandałami na nogach. Dopiero potem zaczął pojawiać się jako starszy mężczyzna z brodą. Wyobrażany jest zawsze z księgą lub zwojem. Często pojawiającym się motywem jest wątek "niewiernego" Tomasza, gdy dotyka palcami ran na ciele Zmartwychwstałego. W sztuce zachodniej apostoł otrzymał jeszcze inne atrybuty: kątownicę (nawiązanie do jego legendarnej działalności jako budowniczego, który miał wznieść pałac niebieski dla indyjskiego króla), kielich, miecz, serce, włócznię (którą go przeszyto). Uważany jest za patrona Indii i Portugalii, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw i teologów.

www.cerkiew.pl