Spis treści 

 

Wstęp

I. Najstarsze relacje o objawieniu ikony Matki Bożej Żyrowickiej

II. Źródła o początkach sanktuarium żyrowickiego

III. Objawienie ikony, fundacja cerkwi i monasteru w Żyrowicach

IV. Żyrowice w czasach Aleksandra Aleksandrowicza Sołtana

V. Sanktuarium i monaster żyrowicki za ktitorstwa Iwana Aleksandrowicza Sołtana

VI. Przejęcie żyrowickiego sanktuarium przez unitów

Uwagi końcowe

Aneksy

Bibliografia

 

Wstęp

     Żyrowice - największe prawosławne sanktuarium na Białorusi było tematem licznych publikacji i opracowań. Żyrowicki ośrodek kultowy był znanym w końcu XV stulecia na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do cudownej ikony Matki Bożej przybywali wierni różnych wyznań (prawosławni, później unici, rzymskokatoliccy a nawet protestanci). Szukanie pomocy i ucieszenia ściągało do cerkwi i monasteru żyrowic- kiego panujących, książąt, magnatów, szlachtę, duchownych, mieszczan i chłopów. Ikona Matki Bożej była tak samo czczona w okresie przynależności państwowej tego ośrodka do Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeczpospolitej, Rosji, II Rzeczpospolitej i Białorusi. To wyjątkowe miejsce, wybrane przez Najświętszą Marię Pannę, utkwiło głęboko w świadomości religijnej wielu narodów ale przede wszystkim wśród Białorusinów. Dla mieszkańców ziem białoruskich Żyrowice były i są ich centrum życia duchowego i kulturowego, do którego przybywały liczne grona pielgrzymów. Symbolika tego miejsca nie straciła na znaczeniu nawet w czasach trudnych dla wiernych: w latach pierwszej i drugiej wojny światowej, bieżeństwa czy prześladowań religijnych. Nawet w czasach stalinowskich czy chruszczowskich do Żyro wic przyjeżdżali oficjalnie lub ukradkiem wierni z prośbami o wstawiennictwo Matki Bożej.

     Wokół dziejów żyrowickiego ośrodka kultowego powstało wiele kwestii dyskusyjnych. Jedną z nich są spory na temat czasu powstania monasteru, daty objawienia się cudownej ikony Matki Bożej i roli poszczególnych ktitorów przy rozbudowie żyrowickiego sanktuarium. Autor niniejszego opracowania podejmuje trud wyjaśnienia najstarszych dziejów tego ośrodka, w oparciu o ostatnio odnalezione nowe materiały źródłowe i nową interpretację już znanych dokumentów. Szczegółowa ich analiza pozwoliła na precyzyjne określenie daty powstania ośrodka kultowego i wskazanie roli poszczególnych przedstawicieli rodu Sołta- nów w jego rozwoju. Opracowanie stanowi też odpowiedź na wiele prac, które tendencyjnie pomijają prawosławne początki sanktuarium i rolę jaką ono odgrywało w życiu Cerkwi prawosławnej na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W dotychczasowych publikacjach podkreślania się znaczenie unickiego okresu w dziejach Żyrowic, co spowodowało pominięcie wielu źródeł i opracowań. Niniejsze opracowanie Autor taktuje jako próbę weryfikacji dominujących w historiografii poglądów i ocen, które nic nie miały wspólnego z rzeczywistością.

     Przy dojściu do swych ustaleń wykorzystano różne metody badawcze. Przy opracowywaniu źródeł przydatną okazała się metoda analizy krytycznej. Interpretacja źródeł okazała się niełatwa z uwagi na to, że noszą one charakter wyznaniowy, nie zawsze obiektywny. Metoda analityczna łączy się z metodą filologiczną - czyli analiza tekstów pisanych źródeł historycznych, które pośrednio informują o działalności monasteru żyrowickiego. Metodę porównawczą wykorzystano przy analizie poszczególnych lat życia przedstawicieli rodu Sołtanów i ich działalności w płaszczyźnie religijno-kulturowej. W opracowaniu została zastosowana również metoda genetyczna, która doszukuje się związków przyczynowych o bardziej złożonym charakterze, niż proste związki wynikające z następstwa czasu. Ten sposób badawczy zastosowany został przy próbie ustalenia początków działalności monasteru i czasu przebywania na jego terenie biskupów. Liczba dokonanych przy ikonie Matki Bożej cudów została określona przy wykorzystaniu metody statystycznej. Przeprowadzenie tej metody wymagało uprzednich badań nad wiarygodnością danych zawartych w źródłach. W niektórych wypadkach zastosowano obliczenia szacunkowe. W pracy nie pominięto również metody genealogicznej, która ułatwiała ustalanie związków rodzinnych wśród familii Sołtanów i rodów z nimi powiązanych. Przy analizie polityki władz świeckich i cerkiewnych wobec ośrodka żyrowickiego zastosowano metodę progresywną, która pozwoliła rozpatrywanie tych samych problemów w następnych okresach uboższych w źródła oraz metodę retrogresywną