SPIS TREŚCI

OD AUTORA

WSTĘP

 

ROZDZIAŁ I

Ogólna charakterystyka miast guberni warszawskiej i zamieszkujących je Rosjan w II połowie XIX i na początku XX wieku

1. Charakterystyka miast guberni warszawskiej

2. Charakterystyka ważniejszych wsi związanych ze społecznością rosyjską

3. Liczebność Rosjan

4. Pochodzenie Rosjan

 

ROZDZIAŁ II

„Na służbie w urzędzie”

1. Naczelnicy wojenni na terenie powiatów guberni warszawskiej (1863-1866)

2. Naczelnicy powiatów

2.1. Wojskowi na stanowiskach naczelników powiatów (1867-1875)

2.2. Pochodzenie społeczne i wyznanie

2.3. Wykształcenie

2.4. Doświadczenie przed objęciem posady naczelnika w guberni warszawskiej

2.5. Realizacja zadań naczelników

2.6. Zarobki

2.7. Zmiany służbowe

2.7.1. „Ruch służbowy”

2.7.2. Długość służby

2.7.3. Zakończenie służby

2.8. Odznaczenia i nagrody

3. Straż ziemska

3.1. Struktura straży ziemskiej

3.2. Naczelnicy straży ziemskiej

3.2.1. Charakterystyka służby naczelników

3.2.2. Naczelnicy straży ziemskiej powiatu warszawskiego

3.2.3. Policmajster miasta Włocławka

3.3. Zadania strażników ziemskich

3.4. Nieprawidłowości w służbie

3.5. Zarobki

3.6. Emerytura

3.7. Ocena skuteczności

4. Żandarmeria

4.1. Struktura urzędu

4.2. Funkcjonariusze żandarmerii

4.3. Zadania żandarmów

4.4. Nieprawidłowości „u swoich”

4.5. Zarobki żandarmów

4.6. Ocena skuteczności

 

ROZDZIAŁ III

„Na służbie w koszarach”

1. Jednostki stacjonujące w guberni warszawskiej i ich dowódcy

2. Liczebność

3. Koszary

4. Życie w koszarach

4.1. Umundurowanie

4.2. Wyżywienie

4.3. Uzbrojenie

4.4. Ćwiczenia

4.5. Edukacja oficerów

4.6. Rozrywka

5. Po odejściu wojska

6. Wpływ wojska na rozwój miast

7. Straż graniczna

 

ROZDZIAŁ IV

„W służbie Cerkwi”

1. Znaczenie cerkwi, rodzaje świątyń i ich fundatorzy

2. Cerkwie wojskowe

2.1. Cerkiew pułkowa w Kutnie

2.2. Cerkiew pułkowa w Łowiczu

2.3. Cerkiew pułkowa w Nowomińsku i kaplica w Kałuszynie

2.4. Cerkiew pułkowa w Skierniewicach

2.5. Cerkiew wojskowa w Nowogeorgijewsku (Modlinie)

3. Cerkwie parafialne

3.1 Cerkiew w Łowiczu

3.2. Cerkiew w Aleksandrowie Pogranicznym

3.3. Cerkiew w Pułtusku

3.4. Cerkiew w Płońsku

3.5. Cerkiew we Włocławku

3.6. Cerkiew w Gostyninie

3.7. Cerkiew w Grójcu

3.8. Cerkiew w Sochaczewie

4. Cerkwie prywatne

5. Cerkwie w małych miejscowościach guberni warszawskiej

5.1. Cerkiew w Tworkach

5.2. Cerkiew w Kolonii Aleksandryjskiej

5.3. Cerkiew we wsi Błagodatnoje

5.4. Cerkiew w Żyrardowie

5.5. Cerkiew w Ciechocinku

6. Duchowni

6.1. Kapelani wojskowi

6.2. Księża parafialni

6.3. Pochodzenie i wykształcenie

6.4. Zadania duchownych

6.5. Zarobki

6.6. Awanse, odznaczenia

6.7. Długość służby

7. Starosta cerkiewny

8. Znaczenie duchowieństwa

 

ROZDZIAŁ V

„Na służbie w szkole”

L Struktura szkół w guberni

1.1. Szkoły podstawowe (elementarne)

1.2. Szkoły średnie męskie

1.3. Szkoły średnie żeńskie

1.4. Pensje żeńskie

1.5. Uczelnie wyższe

2. Nauczyciele

2.1. Dyrektorzy i inspektorzy

2.1.1. Dyrektorzy w Łowiczu

2.1.2. Dyrektorzy we Włocławku

2.1.3. Dyrektorzy (inspektorzy) w Pułtusku

2.1.4. Dyrektorzy w Gostyninie

2.1.5. Dyrektorzy w Siennicy

2.1.6. Inspektorzy w Łowiczu

2.1.7. Inspektorzy we Włocławku

2.2. Pozostali nauczyciele szkół męskich

2.3. Nauczycielki

2.4. Pochodzenie terytorialne i społeczne nauczycieli

2.5. Wykształcenie i kwalifikacje

2.6. Nauczane przedmioty

2.7. Kariera zawodowa

2.8. Zarobki

3 Znaczenie rosyjskich szkół i nauczycieli

 

ROZDZIAŁ VI

Rosyjska rodzina w domu

1. Zakładanie rodziny

2. Wiek małżonków

3. Zdrady małżeńskie

4. Rozwody

5. Dzieci

5.1. Obowiązek wychowania dzieci w wierze prawosławnej

5.2. Skuteczność wychowania prawosławnego w rodzinach mieszanych

5.3. Rodzice chrzestni

5.4. Edukacja szkolna

5.5. Czas wolny dzieci i młodzieży

6. Kobieta w rodzinie rosyjskiej

7. Warunki mieszkaniowe

 

ROZDZIAŁ VII

Przejawy życia codziennego i rosyjskie świętowanie - wybrane przykłady

1. „Rosyjskie menu”

1.1. Herbata

1.2 Alkohol

1.3. Tytoń, papierosy

2. Święta

3. Rozrywka

4. Organizacje rosyjskie

5. Podróże

6. Relacje Rosjan z innymi mieszkańcami guberni

6.1. „Dobrzy Rosjanie” - relacje z Polakami

6.2. Relacje z Żydami

 

EPILOG

1. Ewakuacja Rosjan w latach 1914-1915

2. Zakończenie

 

ANEKSY

BIBLIOGRAFIA

SPIS ILUSTRACJI

SPIS TABEL I WYKRESÓW 

 

 

 

OD AUTORA

     Jeden z moich profesorów mawiał: „jeśli czegoś nie wiesz, napisz o tym książkę”. Wierny tej mądrej zasadzie zacząłem badać losy Rosjan zamieszkujących niegdyś moje rodzinne miasto - Łowicz. Owocem tych poszukiwań były dwie prace: wydana staraniem Prawosławnego Bractwa św. św. Cyryla i Metodego w Białymstoku Rosjanie w Łowiczu w latach 1840-1914 w świetle inskrypcji nagrobnych na cmentarzu prawosławnym (Białystok 2012) oraz Cmentarz prawosławny w Łowiczu (Łowicz - Łódź 2013). Następnie rozpocząłem studia doktoranckie na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie pod kierunkiem Pana prof. dra hab. Jarosława Kity - kierownika Katedry Historii Polski XIX wieku - przez blisko pięć lat powstawała niniejsza praca. Obroniłem ją w 2017 roku. Następnie zajęty codziennością co i rusz odkładałem wydanie pracy, aż do tego momentu. Nie ukazałaby się ona jednak nigdy, gdyby nie wspaniali ludzie, których w tym czasie poznałem. Nie szczędzili mi oni swojej pomocy, dobrego słowa, a często także środków materialnych. W tym miejscu pragnę im gorąco podziękować.

     Do grona tych osób zaliczyć trzeba śp. Jego Ekscelencję Arcybiskupa Łódzkiego i Poznańskiego Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Szymona Romańczuka. Ekscelencja zawsze z serdecznością odnosił się do moich przedsięwzięć. Jestem Mu wdzięczny za to, że pamiętał o mnie i mojej rodzinie, przesyłając karty świąteczne z okazji Bożego Narodzenia czy Wielkanocy. Pamiętał o nas także, gdy do Łodzi przyjechały relikwie św. Marii Magdaleny (znajdujące się na co dzień na górze Atos w Grecji), zapraszając nas na tę wspaniałą uroczystość. Był zawsze serdeczny i otwarty, podpowiadał, podsyłał znalezione materiały. Ekscelencjo, dziękuję. Spoczywaj w pokoju.

     Wiele dobra i serdeczności doświadczyłem także ze strony Pana Aleksandra Sosny z Białegostoku, a także Jego Taty śp. ojca Grzegorza Sosny. To właśnie Pan Aleksander Sosna zainteresował się i sprawił, że ukazała się drukiem praca Rosjanie w Łowiczu w latach 1840-1914... Jest On także 

inicjatorem i moim mobilizatorem w wydaniu niniejszej książki. Dziękuję Mu za cierpliwość, wielkie ciepło i nieograniczoną chęć pomocy, a także za użyczenie pocztówek z Jego kolekcji. Bez starań Pana Aleksandra Sosny, ta książka pewnie nigdy by się nie ukazała. Włożył On wiele pracy w pozyskanie osób wielkiego serca, które postanowiły sponsorować to wydawnictwo. Drogi Alku - dziękuję.

     Dziękuję promotorowi pracy Panu prof. dr. hab. Jarosławowi Kicie, który skrupulatnie czytał kolejne rozdziały i z wielką cierpliwością poprawiał, doradzał, komentował i mobilizował. Dziękuję także Koleżankom i Kolegom z seminarium doktoranckiego, którzy dzielili się ze mną dobrymi radami podczas dyskusji nad fragmentami mojej pracy.

     W tym miejscu pragnę także podziękować recenzentom mojej pracy Panu Profesorowi Krzysztofowi Latawcowi z Uniwersytetu Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie oraz Panu Profesorowi Jackowi Legieciowi z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Dziękuję za budujące recenzje i cenne uwagi. W większości udało się je wprowadzić do niniejszej książki. Starałem się odnieść do wszystkich uwag Recenzentów, ale nie zawsze było to możliwe, za co przepraszam.

     Pragnę także gorąco podziękować Pani Marii Wojtylak - dyrektorowi Szkoły Podstawowej nr 7 im. Jana Pawła II z Oddziałami Integracyjnymi w Łowiczu, w której pracuję od 2013 roku. Dziękuję za wszelką pomoc i łaskawe spojrzenie na moje naukowe pasje. Dziękuję także Pani Dyrektor za wielkie serce i pomoc w trudnym czasie, który dotknął mnie w ostatnich miesiącach. Dziękuję także moim wspaniałym Koleżankom i Kolegom nauczycielom ze Szkoły za serdeczność, wsparcie, uśmiech i nieocenioną pomoc na każdym kroku nauczycielskiej drogi. Kochani, dziękuję!

     Podziękowania należą się także osobom, które wspierały mnie w pracy, doradzały, wyszukiwały i udostępniały cenne materiały. Dziękuję: Panu Markowi Wojtylakowi - kustoszowi Archiwum Państwowego w Warszawie Oddział w Łowiczu, Panu Andrzejowi Chmielewskiemu - pracownikowi Muzeum w Łowiczu, Panu Janowi Rucińskiemu - kolekcjonerowi pocztówek z Łodzi oraz śp. Panu Edwardowi Miziołkowi - kolekcjonerowi pocztówek i przez dwa lata mojemu sąsiadowi z Łodzi z ul. Uniejowskiej.

     Pragnę także podziękować lekarzom z Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi za ich pomoc i wielką życzliwość, którą okazywali mi podczas mojego pobytu w tym miejscu. Szczególnie dziękuję Panu prof. dr. hab. Józefowi Kozakowi oraz Panu doktorowi Waldemarowi Rzetelnemu. Dziękuję także Panu prof. dr. hab. Lucjanowi Wyrwiczowi z Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie z Warszawy. Dołożyli oni wszelkich starań, aby poprawić moje zdrowie, za co jestem im bardzo wdzięczny.

    Na koniec pragnę podziękować moim najbliższym. Dziękuję mojej kochanej żonie Paulince, która pomagała mi na każdym kroku i motywowała do ukończenia pracy, gdy wątpiłem, że mi się to uda. Dziękuję, że zajmowała się naszym synem, gdy ja pisałem pracę i nie zawsze miałem czas Jej pomóc. Dziękuję także za ten ostatni rok, gdy z powodu mojego stanu zdrowia było nam naprawdę trudno. Dziękuję także moim Rodzicom, którzy umożliwili mi rozwijanie zainteresowań i zachęcali do nauki, słusznie wierząc, że może ona zapewnić dobre i ciekawe życie. Dziękuję mojej siostrze Marcie za pomoc, szczególnie, gdy urodził się mój syn.

     Niniejszą pracę dedykuję mojej żonie Paulince oraz naszym dzieciom Maksymilianowi i Marii, wierząc, że gdy dorosną sami odnajdą własną drogę i będą nią podążać zgodnie z własnymi zainteresowaniami. Ufam, że ta praca będzie dla nich inspiracją w wytrwałym podążaniu za własnymi marzeniami i pasjami. Dzięki temu, że robiłem to, co mnie interesowało, nigdy nie narzekałem na swoją pracę. Życzę moim dzieciom, aby ich pasje dały im szczęście.