Tytuł: Piesnopienija Wielikich i izbrannych prazdnikow. Cz. 4

Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie: Warszawa 2018
Stron: 128
Format: 300x212 mm
ISBN: 

Niemało lat upłynęło od czasu, kiedy staraniem grupy dyrygentów i psalmistów Cerkwi prawosławnej w Polsce ukazały się dwie książki zawierające bardzo przydatne partytury. Zostały one wydane przez Warszawską Metropolię Prawosławną w odległych latach 2004 i 2010, a poświęcone wszystkim wielkim świętym z liczby dwunastu (jakkolwiek z pominięciem Święta Świąt – Paschy Chrystusowej). 

Z początkiem 2020 r. ukazały się, przygotowywane od dawna, ponowie przez grupę dyrygentów-zapaleńców, dwa kolejne tomy partytur. Zgodnie z tytułem (Piesnopienija Wielikich i Izbrannych Prazdnikow), poświęcone one zostały „świętom dużym i wybranym”.

Trzecia część śpiewnika (cs. obichoda) odzwierciedla bieg kalendarza liturgicznego, zawierając wybrane melodie przeznaczone na sześć świąt: Opieki Matki Bożej, Soboru Archanioła Michała i Wszystkich Mocy Bezcielesnych, św. Mikołaja – arcybiskupa Miry Licyjskiej, Obrzezania Pańskiego i św. Bazylego Wielkiego, Arcybiskupa Cezarei Kapadockiej, Soboru Trzech Wielkich Hierarchów: Bazylego Wielkiego, Grzegorza Teologa i Jana Chryzostoma oraz przeniesienia relikwii św. Mikołaja z Miry Licyjskiej do Bari w 1087 roku. 

Czwarta część śpiewnika prezentuje materiał nutowy na kolejnych sześć świąt: Narodzenia św. Proroka i Poprzednika Jana Chrzciciela, świętych apostołów Piotra i Pawła, św. proroka Eliasza, Zaśnięcia św. Anny – matki Najświętszej Bogarodzicy, św. kapłana męczennika Maksyma Gorlickiego oraz Ścięcia głowy św. Jana Chrzciciela. 

Dyrygentów cerkiewnych i członków chórów z pewnością zainteresuje merytoryczna zawartość tekstów i nut na poszczególne prezentowane w obu tomach święta. Tak opisuje to prof. Włodzimierz Wołosiuk, współredaktor tomów i autor wprowadzeń do nich: „Zachowano taką samą kolejność form liturgicznych przeznaczonych do chóralnego śpiewu jak w poprzednio wydanych Piesnopienijach Dwunadiesiatychi Wielikich Prazdnikow: troparion, kondakion, stichira z grupy „A” występująca w połączeniu z psalmem sto czterdziestym oraz z wierszami psalmów (141, 129 i 114), poprzedzona tzw. zapiewem, czyli stichirą na Hospodi wozzwach, następnie zaś Bogorodiczen lub Krestobogorodiczen, poprzedzony małą doksologią (Sława i nynie) i posiadający niekiedy melodię innego tonu (cs. głasa) niż stichira „A”. W dalszej kolejności niniejszego śpiewnika umieszczono stichirę na litii, oznaczoną umownym symbolem „D”, a tuż za nią tzw. stichirę na stichownie, bazującą na wersetach psalmu sto dwudziestego drugiego w odwrotnej kolejności niż stichira „A”. Kolejnym hymnem w niniejszym śpiewniku jest wieliczanije – tzw. „wywyższenie”, hymn śpiewany na cześć świętej, względnie świętego, w treści swej zawierający pochwałę lub uwielbienie, oraz prokimen, tj. krótki werset śpiewany od dwu do pięciu razy przed recytacją Ewangelii podczas jutrzni. Po wyżej wyszczególnionych formach pojawia się stichira ewangeliczna (cs. jewangielskaja stichira), rodzaj po ewangelicznej medytacji, zgłębiającej tematycznie istotę obchodzonego święta lub danego wydarzenia. Podobnie jak w poprzednio wydawanych śpiewnikach, także w niniejszym znajduje się kanon, składający się z dziewięciu pieśni (hirmosów), tematycznie opartych na dziewięciu odach biblijnych, które posłużyły za wzorzec. Pieśni te utożsamia się z dziewięcioma stopniami hierarchii niebiańskiej. Ostatnią grupę stichir zgromadzono pod symbolem „C”, w praktyce nazywana stichira chwalitna, posiadająca zapiewy z wierszy psalmowych (psalmy 149 i 150). Tradycyjnie, końcowe fragmenty niniejszego Obichodu stanowią: prokimen, oraz wiersz komunijny z Liturgii obchodzonego święta”. 

Poza powyższymi tekstowo-nutowymi elementami składowymi poszczególnych prezentowanych w śpiewnikach świąt, na uwagę zasługują oba wprowadzenia. Zawierają one wiele interesujących informacji poświęconych liturgicznemu śpiewowi cerkiewnemu, który prof. Wołosiuk nazywa „autonomiczną jakością pobożności i zarazem integralną częścią każdej formy nabożeństwa cerkiewnego, stanowiąc jego emocjonalne uzupełnienie, poruszając swym pięknem niejedno serce i niejedną duszę”. Śpiew cerkiewny to „konglomerat stylistyki i kultury, gdzie obie wskazane kategorie uzupełniają się integralnie, towarzysząc od ponad dziesięciu wieków wschodnim tradycjom chrześcijańskim i egzystencjalnym, tworząc swoisty, odrębny od zachodniego klimat”. To on, tj. śpiew cerkiewny, zapewnia „ścisły związek Słowa i muzyki”, dlatego też w cerkwiach nie jest dopuszczalna muzyka instrumentalna, bowiem, zgodnie z prawosławną tradycją, „tylko głos ludzki może odpowiadać na słowo Boże jako żywy i zawsze dostępny instrument”. Misja śpiewu cerkiewnego, czytamy dalej, „zamyka się w nierozerwalnym związku z nabożeństwem i ceremoniami sakralnymi, wyrażonymi psalmodią, ekfonetyką, bardziej rozbudowanymi formami śpiewu monodycznego lub wielogłosowego, wyrażanego brzmieniem chórów cerkiewnych”. 

We wprowadzeniu do drugiego prezentowanego tomu na uważną lekturę zasługują w szczególności rozważania autora na temat miejsce w historii śpiewu cerkiewnego, jakie zajmuje omawiana inicjatywa opracowywania i wydawania śpiewników cerkiewnych. „Wydając poniższy obichod – pisze prof. Wołosiuk – zwróciliśmy szczególną uwagę na podstawowe środki realizacji użytkowego śpiewu liturgicznego, jakimi są: rodzaj dźwięku, tempo, dynamika, barwa, artykulacja, oraz frazowanie. Celem wskazania swoistego novum w podejściu do wskazanych zagadnień spróbujmy pokrótce rozpatrzeć niektóre z wyszczególnionych elementów w kontekście potrzeb psalmistów czy dyrygentów chórów cerkiewnych”. W dalszej części omawia zaś owe poszczególne „podstawowe środki realizacji użytkowego śpiewu liturgicznego”. Nie ulega wątpliwości, że uważna tego lektura otworzy niejednemu dyrygentowi i śpiewakowi oczy na niuanse związane ze śpiewem cerkiewnym. 

Zauważenia wymagają dedykacje, które widnieją przed wprowadzeniami do poszczególnych tomów. Pierwszy z nich (a w numeracji ciągłej trzeci) poświęcony został jubileuszowi 30-lecia odrodzenia Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej, drugi zaś (czyli w numeracji ciągłej czwarty) jubileuszowi 40-lecia chirotonii biskupiej Jego Eminencji, Wielce Błogosławionego Sawy, Metropolity Warszawskiego i Całej Polski. 

Wraz z wydaniem prezentowanych śpiewników praca dyrygentów chórów cerkiewnych, psalmistów i członków chórów z pewnością stanie się łatwiejsza, co z kolei pozytywnie wpłynie na poziom śpiewu w naszej Cerkwi. Warto, żeby oba prezentowane tomy znalazły się w każdej naszej świątyni.