Ikonka papierowa
wys. 7,7 cm

MATEUSZ, apostoł i ewangelista (Apostoł i jewangielist Matfiej), 16/29 listopada i 30 czerwca/13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).

Urodził się w Nazarecie. O jego życiu wiemy niewiele. Był synem Alfeusza, a na drugie imię miał Lewi.

Pracował w miejscowości Kafarnaum jako celnik (czy też urzędnik skarbowy), zbierając podatki ze statków przybywających do portu. Sprawującego swe obowiązki Mateusza ujrzał przechodzący obok Chrystus i rzekł do niego: "Pójdź ze mną". "A on wstał i poszedł za nim" - opowiada Ewangelia (Mt 9, 9). Poszedł za nieznanym mu wówczas Nauczycielem z Nazaretu. Odczuwał boleśnie niechęć i wzgardę, z jaką faryzeusze i pobożniejsi Judejczycy, a także mieszkańcy Galilei odnosili się do celników. Darzył życzliwością Chrystusa, oceniającego ludzi nie według utartych schematów prawno-religijnych, ale zgodnie z ich rzeczywistą wartością.

Mateusz został powołany na jednego z dwunastu apostołów. Przebywał z Chrystusem aż do Jego śmierci na Krzyżu, a po zesłaniu Świętego Ducha na apostołów, podobnie jak inni uczniowie, głosił Słowo Boże. Początkowo przebywał w Palestynie, później w Persji i Etiopii. Gdzie i w jaki sposób zmarł nie jest do końca jasne. Według niektórych poniósł męczeńską śmierć w Etiopii, według innych w Persji, będąc ścięty mieczem. Cerkiewna historiografia podaje jako datę jego śmierci rok 60, chociaż jest ona tylko przybliżona. Od X w. jego grób znajduje się w Salerno.

Między 50-60 r. apostoł Mateusz napisał pierwszą według chronologii Ewangelię, która otwiera Nowy Testament. Skierowana była ona przede wszystkim do Palestyńczyków, dlatego też opowiada głównie o wcieleniu Syna Bożego, Jego pochodzeniu, często wskazuje na wypełnienie poprzez Jezusa Chrystusa proroctw starotestamentowych. W swej Ewangelii apostoł przekazał wiele szczegółów, których nie opisali inni ewangeliści, jak np. tekst kazania na Górze, przypowieść o kąkolu i ukrytym skarbie, o drogocennej perle, o dziesięciu pannach i dziesięciu talentach, pokłon Magów, rzeź niewiniątek, ucieczkę z Egiptu, opis Sądu Ostatecznego.

Tak jak inni ewangeliści apostoł Mateusz uważany jest za patrona rodziny.

W sztuce wczesnochrześcijańskiej apostoł przedstawiany był w postaci młodzieńca bez brody. W ikonografii bizantyjskiej jest już przeważnie siwowłosym mężczyzną z długą brodą. W sztuce zachodniej od czasów średniowiecza dominuje obraz silnie zbudowanego, brodatego mężczyzny w średnim wieku. Odziany jest w płaszcz i paliusz. W dłoni trzyma zwój lub częściej Ewangelię ze słowami: "Rodowód Jezusa Chrystusa, syna Dawidowego, syna Abrahamowego".

Podobnie jak innym ewangelistom od wczesnych czasów apostołowi Mateuszowi przypisywany jest symbol wzięty z Apokalipsy św. Jana (Ap 4) i proroka Ezechiela (Ez 1). Jest nim anioł bądź skrzydlaty człowiek. Na wizerunkach czterech ewangelistów, znajdujących się m.in. w każdej prawosławnej świątyni na Królewskich Wrotach, najczęściej ukazywany jest w postawie siedzącej, rzadko jednak medytuje, częściej zaś pisze.

Biorąc pod uwagę zawód ewangelisty sztuka zachodnia dodaje mu niekiedy inne atrybuty: deskę, na której płacący kładzie policzone pieniądze, sakiewkę lub kątownik. Na męczeńską śmierć Mateusza wskazują czasami jego przedstawienia z mieczem, halabardą lub toporem. Na Zachodzie uważany jest za patrona alkoholików, księgowych, pracowników kantorów, celników, urzędników podatkowych.

Imię Mateusz pochodzi z hebrajskiego i oznacza "dar Boży; dany przez Boga".

opr. Jarosław Charkiewicz