Tytuł: Święci Cerkwi Prawosławnej w Polsce.
Autor: Jarosław Charkiewicz
Wydawnictwo:  Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie: Warszawa 2017,
Oprawa: miękka
Wymiary: 16,3 x 24 cm
Ilość stron: s. 448
ISBN: 978-83-65136-10-7

  Nieodłączną częścią życia Cerkwi prawosławnej jest kult oddawany przez nią świętym. Dotyczy to każdej Cerkwi lokalnej, jak też Cerkwi jako jednego Bogoludzkiego organizmu. Dotyczy zatem również Cerkwi prawosławnej w naszym kraju, która może poszczycić się wieloma osobami, które zostały zaliczone do grona świętych, a tym samym służą żywym za wzorce do naśladowania i są adresatami naszych modlitw o wstawiennictwo przed Bogiem. Tym właśnie świętym została poświęcona najnowsza książka od lat zajmującego się hagiografią Jarosława Charkiewicza.
      Książka ta zawiera opisy życia 50 świętych, którzy swoje ziemskie życie związali z Prawosławiem na terenach znajdujących się współcześnie w granicach Polski. Niektórzy spośród tych świętych urodzili się na naszych ziemiach, tu żyli, działali i zmarli. Inni związani byli z naszymi terenami jedynie miejscem urodzenia czy latami dzieciństwa i młodości, a życie swoje zakończyli na obczyźnie. Jeszcze inni spędzili tu określony fragment swojego życia, lecz umierali już poza granicami Polski. Są też i tacy, którzy na naszych ziemiach jedynie zakończyli swoją ziemską wędrówkę, wcześniej mając z nią do czynienia w szerszym lub węższym zakresie. Wszystkich autor traktuje jako „świętych Cerkwi prawosławnej w Polsce”, mając przy tym świadomość, że to jedynie wycinek przebogatej hagiografii Cerkwi prawosławnej jako całości. Zauważa przy tym, o czym pisze w obszernym wprowadzeniu, że „w szerokim rozumieniu świętości ludzkiej wszyscy święci, których imiona znajdują się w kalendarzu Cerkwi prawosławnej w Polsce,odbierają w niej cześć i do wszystkich prawosławny wierny może czy wręcz powinien kierować swoje modlitwy...”.
Święci, których historie życia zostały przedstawione w książce, reprezentują większość spośród nowotestamentowych typów świętości. Największą ich grupę stanowią męczennicy, a w tej grupie są hierarchowie, mnisi, kapłani i diakoni oraz ludzie świeccy, w tym jedno dziecko. Niemało jest wyznawców, wśród których są i biskupi, i mnisi, i kapłani. Wśród zaprezentowanych na łamach tej publikacji są również hierarchowie i mnisi, którzy swoje życie zakończyli w sposób naturalny, jednak z różnych względów przez Cerkiew zostali zaliczeni do grona świętych. Są również święci władcy. Trzem świętym, za ich podobną do trudu apostolskiego aktywność i jej rezultaty, Cerkiew nadała tytuły „równych apostołom”. Chociaż większość postaci opisywanych w tej książce to mężczyźni, to niemałą część stanowią i niewiasty. 
Opisy życia świętych zaprezentowanych w pracy zostały podane w układzie chronologicznym, zgodnie z rokiem ich śmierci. Część tych opisów, co autor również przyznaje we wprowadzeniu, „stanowi zaktualizowane treści z opublikowanego w 2008 r. drugiego wydania książki ‘Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętych’”. Niektórzy święci, których opisy życia zostały przedstawione w książce, żyli w czasach bardzo nam odległych, inni w niemal nam współczesnych. Okres, którego dotyczy książka, wynosi niemal jedenaście stuleci. 
     Swojego rodzaju podróż po historii Prawosławia na współczesnych ziemiach Polski, widziana oczyma naszych świętych, rozpoczyna się misją cyrylo-metodiańską na południowych obrzeżach naszego kraju. Późniejsze czasy to głównie okres świadectwa niesionego przez naszych przodków na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. To też czasy będące rezultatem jednego z najbardziej tragicznych wydarzeń w dziejach Cerkwi prawosławnej na tych terenach – unii brzeskiej 1596 roku, której konsekwencje rzutują do dziś. Następnie to czasy prześladowań wiary w Chrystusa w XX w., głównie za sprawą walki z religią, okrutnie wcielanej w życie przez władze radzieckie, ale też walki z Prawosławiem w imię likwidacji Cerkwi prawosławnej w wieloreligijnej i wieloetnicznej mapie Polski. „Wszystkie te czasy – pisze autor – łączy wspólny mianownik: w każdych żyli ludzie, którzy ponad wszystko przedkładali swoją wiarę. Każdy czas wymagał niesienia świadectwa wiary i poświęcania się Chrystusowi, nawet za cenę oddania za Niego własnego życia. Takie świadectwo i takie poświęcanie się stawało się udziałem naszych świętych. Nie można obok tego przejść obojętnie, nie można nie stawiać ich sobie za wzór do naśladowania, nie można w modlitwie nie prosić ich o wstawiennictwo przed Bogiem za tych, którzy jeszcze żyją i muszą dbać o swoją wiarę i Cerkiew”. 
     Część przedstawionych w książce biogramów dotyczy świętych, których Cerkiew prawosławna w Polsce zaliczyła do grona świętych w 2003 roku. To osoby znane z imienia, które oddały życie za wiarę w okresie II wojny światowej i zaraz po niej. Znajdują się one 
w Soborze Świętych Męczenników Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej. Do soboru tego wchodzą również setki czy nawet tysiące osób, ofiary pacyfikacji i czystek, zamordowane w różnych okolicznościach i przez różnych sprawców, tylko dlatego, że byli prawosławnymi wiernymi. Imiona wielu spośród nich często są znane jedynie Bogu.
Pisząc o zawartości zasadniczej części niniejszej pracy autor nieprzypadkowo używa terminu „historie życia” prezentowanych w książce świętych. Należy podkreślić, że nie są to bowiem ich żywoty, których struktura, konstrukcja, język i treść są bardziej złożone. To bardziej biografie czy biogramy, czy właśnie „historie życia”, dodatkowo wzbogacone o dzieje relikwii danego świętego, informacje związane z jego kanonizacją i kultem, jak też określeniem dni, w których w Prawosławiu odbywa się liturgiczne wspomnienie określonej osoby. W celu uatrakcyjnienia odbioru książki i uczynienia prezentowanych w niej postaci bliższymi została ona wzbogacona w imponującą liczbę, blisko 500, ilustracji. W szczególności są nimi ikony świętych lub ich fotografie (a niekiedy obrazy), wizerunki najważniejszych miejsc i osób, z którymi było związane ich życie, fotografie relikwiarzy świętych itp. Pochodzą one przede wszystkim z archiwum autora oraz z internetu (adresy źródeł internetowych, a wszędzie, gdzie to było możliwe, również nazwiska autorów fotografii, zostały podane w ogólnej bibliografii). 
     Osobom pragnącym sięgnąć do źródeł, z których autor korzystał przygotowując swoje opracowanie, polecana jest znajdującą się na końcu książki bibliografia. Autor bowiem z rozmysłem zrezygnował z przypisów, które utrudniałyby odbiór zasadniczej treści i niepotrzebnie zwiększały objętość pracy. 
Opisy życia świętych zaprezentowanych na łamach książki dobitnie świadczą o wielości i różnorodności świętych, a zatem i o mnogości dróg prowadzących do zbawienia. „Krocząc tymi drogami – jak napisał autor w końcu wprowadzenia – niektórzy wierzący w Chrystusa już tu, na ziemi, osiągają świętość, a po cielesnej śmierci pozostają dla Cerkwi żywi, a niekiedy obecni również w relikwiach, są adresatami modlitw o wstawiennictwo przed Bogiem za tych, którzy na przejście do drugiego życia muszą jeszcze zapracować tu, na ziemi”.
     Wydaje się, że prezentowana praca zasługuje, aby znaleźć się nie tylko w domu każdego wiernego prawosławnego. Powinna ona trafić do każdej osoby interesującej się historią i współczesnością Cerkwi prawosławnej w Polsce, a w szczególności jej hagiografią.

Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej

______________
Jarosław Charkiewicz, Święci Cerkwi prawosławnej w Polsce, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2017, s. 448.