JAN ZŁOTOUSTY, arcybiskup konstantynopolitański (Swiatitiel Ioann Złatoust, archijepiskop Konstantinopolskij), 27 stycznia/9 lutego (rocznica przeniesienia relikwii w 438 r.), 14/27 września (rocznica śmierci), 13/26 listopada i 30 stycznia/12 lutego (wraz ze patrz św. Bazylim Wielkim i patrz św. Grzegorzem Teologiem).
Urodził się około 347 r. (źródła zachodnie podają datę - około 349 r.) w Antiochii, w znanej i bogatej rodzinie. Znakomicie wykształcony miał przed sobą obiecującą przyszłość. W wieku dwudziestu lat otrzymał chrzest i został lektorem u boku biskupa antiocheńskiego Melecjusza. Po jego śmierci w 372 r. opuścił Antiochię i odszedł na pustynię, gdzie spędził sześć lat na pobożnych praktykach. Gdy powrócił, wyświęcono go najpierw na diakona (381 r.), a następnie na prezbitra (385 r.). Będąc nim przez dwanaście lat nauczał w Cerkwi Antiocheńskiej, a za swe krasomówstwo został nazwany „Złotoustym”. W 398 r. święty objął katedrę konstantynopolitańską i zaczął wprowadzać surowe zasady ubóstwa i wstrzemięźliwości. Jednocześnie ujął lud wspaniałymi kazaniami. Bezdomnym budował schroniska i gospody. Podniósł splendor nabożeństw liturgicznych. Na swym dworze zniósł wszelki przepych, piętnował nadużycia, nie szczędził przy tym pałacu cesarskiego. Z tego powodu miał wielu wrogów, m.in. w osobie cesarzowej Eudoksji, żony cesarza Arkadiusza. Doprowadziła ona do skazania Jana na wygnanie w 403 r. Wyroku jednak nie wykonano. Wkrótce święty wystąpił z oskarżeniem cesarzowej, za co został zesłany. W drodze do Abchazji zachorował i w 407 r. w mieście Comana zmarł. W 438 r. cesarz Teodozy II i patrz św. cesarzowa Pulcheria nakazali sprowadzić relikwie świętego do Konstantynopola. Złożono je w świątyni Dwunastu Apostołów. W 1489 r. sułtan turecki Bajazed II podarował je królowi francuskiemu Karolowi VIII. Od 1627 r. relikwie znajdują się w bazylice św. Piotra w Rzymie, a ich cząsteczki rozeszły się po całym świecie. Św. Jan Złotousty pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką. Składają się na nią traktaty, kazania i listy. Wśród traktatów do arcydzieł należą: „O kapłaństwie”, „O wychowaniu syna” i „Przeciwko Żydom i poganom”. Około osiemset kazań to głównie komentarze Pisma Świętego. Są one wymowne, chociaż często rozwlekłe, jednocześnie proste i praktyczne. Święty sporządził też tekst Świętej Liturgii, która jest odprawiana w ciągu całego roku. Z powodu zasług dla Cerkwi święci Jan Złotousty, Bazyli Wielki oraz Grzegorz Teolog nazywani są „powszechnymi wielkimi nauczycielami”. Szczególnie wielkim kultem cieszy się w Cerkwi prawosławnej. Kościół rzymskokatolicki w 1568 r. ogłosił go Doktorem Kościoła. Do Jana swe modlitwy kierują osoby studiujące teologię. Jest on również orędownikiem w sytuacjach bez wyjścia. W ikonografii święty przedstawiany jest jako starszy mężczyzna z krótką, niekiedy spiczastą bródką i łysiną czołową. Odziany jest w biskupie szaty typu bizantyjskiego (z dużymi krzyżami). Prawą rękę ma uniesioną w błogosławieństwie, w lewej trzyma Ewangelię. Niekiedy wyobrażany jest z krzyżem w dłoni. W ikonografii często spotykany jest na ikonach "Trzech Wielkich Hierarchów" razem ze św. Bazylim Wielkim i św. Grzegorzem Teologiem, spośród których wyróżnia się przede wszystkim najkrótszą brodą. W sztuce zachodniej jego atrybutem jest również osioł i pisarskie pióro. Uważany jest za patrona kaznodziejów.
www.cerkiew.pl
