Osoczniki. Tradycyjne pieśni męskie podlaskich Białorusinów + CD

Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach 2023

     Na podsumowanie dwudziestego, jubileuszowego roku działalności Studia Folkloru Podlaskich Białorusinów „Żemerwa", mamy przyjemność przedstawić szerokiemu gronu odbiorców pierwszą płytę grupy „Osoczniki". Tematyka śpiewu męskiego od dawna nie była nam obca, ale cały czas funkqonowała przy okazji śpiewu żeńskiego i stanowiła jego dodatek. Dopiero w 2020 roku przy naszym studio powstała integralna grupa, która postawiła sobie za cel praktykowanie repertuaru typowego dla męskiego lub mieszanego składu.
     Wiedziałem już wcześniej, że kultura śpiewu męskiego na Podlasiu ma swoje dawne tradycje. Doświadczyłem tego w dzieciństwie, kiedy rodzice zabierali mnie w gości do kuzynów. Tam też, za stołem, w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, śpiewano jeszcze takie pieśni.
Inny obraz z tamtego czasu stoi mi przed oczyma i dźwięczy w uszach. Jako mały chłopiec siedzę na wozie konnym, którym kieruje dziadek Hrysza Sidorski. Jedzie- my Zimową Drogą, na pole pod Gościńcem. Dziadek swoim czystym barytonem śpiewa pieśń „Oj, puojdu ja dołom, łuhom". Teraz, prawie po półwieczu, jestem niezmiernie szczęśliwy, że ten obraz z dzieciństwa ożywia swym śpiewem „Żemerwa" z „Osocznikami".
     Momentem zwrotnym w zainteresowaniu śpiewem męskim na Podlasiu było odkrycie w 2011 roku zapisów archiwalnych, których w 1969 roku dokonał mgr Mikołaj Wróblewski wraz ze studentami Katedry Filologii Białoruskiej UW. Ze starych taśm odsłuchaliśmy wielu pieśni w wykonaniu kwartetów męskich z Maleszów i Grabowca powiatu bielskiego. Utwory te idealnie oddają charakter trądycyjnego śpiewu męskiego na Podlasiu. Nagrania stały się fundamentalnym materiałem do analizy, nauki i zrozumienia tych pieśni. W praktyce okazało się to jednak nie takie proste, dlatego robiliśmy tak wiele podejść do tego materiału.
     Na Podlasiu nie ma teraz, praktycznie, autentycznych grup śpiewu męskiego. Dlatego też niezwykle pomocna okazała się znajomość z dwoma zespołami z Mińska: „Kud- mień", kierowanym przez Irynę Maziuk oraz „Rada", pod kierunkiem Swietłany Buckiej. Ale chyba najwięcej energii w tej materii dodała męska grupa z Chocisławia koło poleskiej Małoryty. Od 2014 roku regularnie przyjeżdżała do nas na Podlasie, a my udawaliśmy się do niej w rewizyty. Ostatni raz w Chocisławiu byliśmy w 2019 roku, w dniu parafialnego święta św. Onufrego. Podczas spotkania, wraz z Tolikiem, Sławikiem, Wiktorem, Edzikiem i innymi, śpiewaliśmy nasze wspólne pieśni.
     Dlaczego nazwaliśmy naszą grupę „Osocznikami"? Ponieważ pieśni, które śpiewamy są pieśniami wolnych ludzi. A osocznicy takimi zawsze byli. Oni strzegli Bielskiej, Białowieskiej oraz Jałowskiej Puszczy, nie pozwalając nikomu na ograniczanie swych praw. Pielęgnowali przy tym swój język ruśki, wiarę prawosławną, oryginalną kulturę duchową i materialną. Podobnie zresztą jak mieszczanie, bojarzy, strzelcy i królewscy włościanie, którzy stanowili znaczną część naszego narodu podlaskiego. Będąc ich potomkami powinniśmy strzec tego dziedzictwa, starać się go pomnażać i przekazywać następnym pokoleniom.
     Materiał pierwszej płyty „Osoczników" składa się z trzynastu pieśni, nagranych w 2023 roku. Ich materiał źródłowy był zapisywany przez nas osobiście lub pochodzi z zapisów archiwalnych. W śpiewniku wskazujemy, kiedy i przez kogo dana pieśń źródłowa była zarejestrowana. Postanowiliśmy też włączyć do płyty trzy tradycyjne tańce, zagrane przez nasz skład rodzinny: na harmonii trzyrzędowej (Włodzimierza Murawskiego), akordeonie, skrzypcach, barabanie i bębnie. Dodajemy także trzy zapisy archiwalne z 1969 i 1981 roku, prezentujące manierę wykonawczą naszych niedoścignionych nauczycieli z Maleszów, Grabowca i Dubiażyna.
     Pieśni z naszej płyty wykonywane są zarówno a capella, jak też z instrumentami. Zdecydowaliśmy się przy tym na eksperyment. Studziwodzką pieśń „Kozacze, kozacze", którą zapisałem od sąsiadki Nadzi Marcinowicz, śpiewamy z lirą, na której gra Sergiusz Łukaszuk. Jest to instrument wykonany przez naszego maestro własnoręcznie, co przysparza muzyce dodatkowych walorów autentyczności. Również na własnoręcznie wykonanych dudach, przygrywa do dwóch pieśni Eduards Klints, wraz ze swoją grupą ABRA. Ona też gra melodię pieśni „Iszli Lachi", wprowadzającą do płyty.
     Ktoś zapyta, a jak się mają łotewskie dudy do pieśni podlaskich? Nie bez przyczyny zechcieliśmy, aby wybrzmiały one na płycie, jako ważne tło muzyczne. Bo dudy łotwskie już od piętnastu lat, gdy Eduards Klints pojawił się z grupą „Saucejas" na majowej rosie w Studziwodach, napełniają swoim dźwiękiem podlaskie przestrzenie. Eduards ze swoimi dudami był z nami również tego pamiętnego 8 sierpnia 2020 roku, kiedy z pieśniami wędrowaliśmy wokół Jeziora Siemianowskiego. Tenże dzień stał się de facto inauguracją grupy „Osoczniki". Dlatego też naszego łotewskiego przyjaciela uważamy za pełnoprawnego członka grupy.
     Nasza publikacja muzyczna, poza płytą i śpiewnikiem, ma także walory multimedialne. Skanując kody QR odsyłamy do tejże płyty Osoczników, umieszczonej na platformie SPOTIFY, a także do filmu Piotra Łozowika „Pryweli nas siudy pieśni waszych bafkuow" (2021). Bodźcem do jego realizacji stała się historia pieśni grupy męskiej z Maleszów. W filmie znalazły się także fabularyzowane kadry, w których zagrała część naszych śpiewaków. Odsyłamy także do fragmentu filmu dokumentalnego Tamary Sołoniewicz o Michale Falkowskim, gdzie możemy ujrzeć śpiewaków ze wsi Grabowiec i posłuchać ich śpiewów z 1978 roku.
     Na zakończenie chcielibyśmy podziękować kierownictwu Bielskiego Domu Kultury oraz Gminnego Ośrodka Kultury w Orli za użyczenie przestrzeni do wykonania nagrań. Szczególne podziękowania kierujemy w stronę Natalii Sazanowicz, za profesjonalne prowadzenie warsztatów śpiewaczych dla Osoczników oraz asystowanie przy nagraniach.
     Doroteusz Fionik