Autor:Jarosław Charkiewicz,
Tytuł: Tobą raduje się całe stworzenie. Ikony Bogarodzicy w Prawosławiu,
Wydanie: wydanie III poprawione, Warszawa 2014
Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna,
Ilość storn: s. 334.
ISBN 978-83-60311-86-8

IKONOGRAFIA BOGARODZICY

Gdy w 2007 roku Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej oddało do rąk czytelników album poświęcony ikonografii Matki Bożej w Prawosławiu, spotkał się on z tak życzliwym przyjęciem, że już po dwóch latach doszło do wznowienia tej publikacji w postaci „wydania drugiego, poprawionego i uzupełnionego”. Wydawało się wówczas, że niemały jak na nasze warunki nakład książki zapewni do niej dostęp przez długie lata. Stało się jednak inaczej. Już od ponad dwóch lat czytelnicy zainteresowani ikonografią (przy czym nie tylko prawosławni), zachęcali wydawcę do podjęci trudu kolejnego wydania. Stało się to u schyłku bieżącego roku, krótko przed świętami Bożego Narodzenia.
„W Prawosławiu czcimy i wychwalamy Matkę Bożą nie dlatego, że uważamy Ją za istotę szczególną, różniącą się od nas, za szczególne stworzenie Boże – czytamy w „Przedmowie” pióra metropolity warszawskiego i całej Polski Sawy. – Bogarodzica była takim samym człowiekiem jak my, nie różniła się od nas swą naturą. Wychwalamy ją jednak i czcimy, bowiem stała się ona Matką naszego Pana”. Nawiązując zaś do tematyki albumu, zwierzchnik naszej Cerkwi pisze: „Miłość prawosławnych wiernych do Matki Bożej i Jej kult wniknęły niezwykle głęboko w dusze wiernych i znalazły swój piękny wyraz w ikonografii maryjnej. Ikonograficzne wizerunki Matki Bożej stanowią bowiem wyrażenie tej czystości, mądrości, pokory, ogromnej siły duchowej i kochającego serca matczynego, które miała Przenajświętsza Bogarodzica. Na tym polega siła ikonografii cerkiewnej. Czerpmy z niej każdego dnia!”.
I rzeczywiście, ikonografia przedstawień Bogarodzicy, korzenie której tkwią w pierwszych wiekach istnienia Kościoła, jest niezwykle rozwinięta. Najstarszy zachowany wizerunek (fresk) przedstawiający Matkę Bożą (z obnażonym Dzieciątkiem na rękach) znajduje się w rzymskich katakumbach św. Pryscylli i pochodzi z końca II – początku III wieku. Zryw ikonografii maryjnej nastąpił od VI w., lecz okresowo został zahamowany przez herezję ikonoklazmu. Największy rozkwit ikonografii maryjnej datowany był na XIII-XVI wiek. W prawosławnej ikonografii wizerunek Bogarodzicy zajmuje pierwsze miejsce po wyobrażeniach Jezusa Chrystusa i tworzy z nim harmonijną całość. Ikonografia Matki Bożej liczbą typów i wariantów przewyższa nawet liczbę ikon Zbawiciela, nie mówiąc o liczbie wariantów ikon najbardziej popularnych świętych. Poza nielicznymi wyjątkami przedstawiają one Bogarodzicę z Dzieciątkiem na rękach lub na jej łonie. Matka Boża występuje sama jedynie w tych przedstawieniach historycznych scen, gdzie Chrystus jeszcze się nie narodził i nie jest obecny w sposób widzialny. Każda z cudownych ikon Bogarodzicy ma swój dzień wysławiania i kult liturgiczny. Ikony Matki Bożej zajmują też szczególnie ważne miejsce w ikonostasach prawosławnych świątyń.
Przed zasadniczą częścią albumu, w której autor prezentuje 357 ikon Matki Bożej (ilustruje to kilkaset reprodukcji, niektóre w rozmiarach na całą stronę), znalazły się jeszcze wstępy do wydania pierwszego i trzeciego. Przybliżają one rolę Bogarodzicy w Prawosławiu oraz niesamowitą różnorodność tematów ikonografii maryjnej. W końcowej części albumu, poza spisem treści, znalazły się: „Wykaz dni świąt ku czci cudownych ikon Matki Bożej”, „Słowniczek wybranych terminów użytych w pracy”, „Nota o autorze” oraz „Bibliografia”.
Serdecznie zachęcamy do nabycia prezentowanego albumu, który wydaje się niebanalnym i sympatycznym, a zarazem niedrogim prezentem gwiazdkowym.

Wstęp do wydania trzeciego

Przenajświętsza Bogarodzica zajmuje w Prawosławiu miejsce szczególne. Jest Ona Matką Jezusa Chrystusa i Matką Kościoła, rozsławianą bardziej niż aniołowie, stojącą na czele pocztu niezliczonych świętych, do których wierni modlą się, prosząc o pomoc i wstawiennictwo. Namacalne odzwierciedlenie kultu, jakim w Kościele prawosławnym otaczana jest Matka Boża stanowi przebogata ikonografia maryjna, którą interesuje się, zgłębia i kontempluje coraz więcej osób różnych wyznań.
Jednym z dowodów tego faktu okazało się być duże zainteresowanie Czytelników pierwszym i drugim wydaniem niniejszego opracowania, które przerosło najśmielsze oczekiwania zarówno wydawcy, jak i samego autora. Dlatego też, zainspirowany tym zainteresowaniem oraz uwagami Czytelników co do treści i formy książki, postanowiłem ponownie powrócić myślami, a następnie czynami do pracy nad drugim wydaniem albumu, poprawionym, ale też uzupełnionym, szczególnie jeśli chodzi o szatę graficzną. Kierowałem się przy tym przede wszystkim oczekiwaniami Czytelników, których zainteresowanie -jak się okazało - szło głównie w kierunku dokładniejszej analizy kompozycji poszczególnych ikon. Tak więc cała postać nieniejszej pracy jest wynikiem wyraźnych sugestii oraz próśb Czytelników pierwszego i drugiego wydania książki.

O ile pierwsze wydanie albumu, poświęconego zagadnieniu ikonografii maryjnej w Prawosławiu, posiadało charakter bardziej encyklopedyczny czy słownikowy, o tyle niniejsze wydanie, podobnie jak i drugie, przybrało raczej postać albumu ikonograficznego Matki Bożej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Czytelników skoncentrowałem się przy tym na dwóch zasadniczych kwestiach. Pierwszą było dokonanie poprawek błędów literowych, które chochlik drukarski z powodu pośpiechu pozostawił w pierwszym i drugim wydaniu oraz wprowadzenie niewielkich uzupełnień o charakterze merytorycznym. Drugą kwestią było wzbogacenie i uatrakcyjnienie szaty graficznej albumu w postaci zebrania i prezentacji ikon o większych rozmiarach, niekiedy zajmujących całe strony wydania. Dlatego też w znaczny sposób wzrosła objętość pracy.
Pracując nad trzecim wydaniem celowo nie zwiększyłem liczby prezentowanych wariantów ikonograficznych wizerunków Bogarodzicy. Zdecydowały o tym głównie obawy o to, czy merytorycznie i czasowo podołam temu wyzwaniu. Jakże ograniczona i wybiórcza wciąż pozostaje ludzka wiedza... Jakże dalekie od pewności jest to, czy rozpoczynając jakieś dzieło Bóg pozwoli nam je pomyślnie ukończyć... Nikt bowiem poza Wszechmocnym w istocie nie wie czy dany wysiłek człowieka jest Mu miły i niezbędny dla naszej Cerkwi. Postanowiłem więc kwestii przyszłości pozostawić kwestię szerszego potraktowania tematu. Jakkolwiek żywię nadzieję i proszę o to Matkę Bożą, by w mniej lub bardziej odległej przyszłości pozwoliła mi w dobrym zdrowiu po raz kolejny powrócić do rozpoczętego tematu i rozwijać go na chwałę Boga i Jego świętej Cerkwi prawosławnej.
 ...  Niech Matka Boża wszystkich Was ma w Swojej opiece.
Przenajświętsza Bogarodzico zbaw nas! 

 
Autor

Jarosław Charkiewicz