Tytuł: Patriarchaty Wschodu w dziejach Rzeczypospolitej (1583-1601)
Autor: archimandryta dr Andrzej Borkowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
Format: 16,5 x 23,5 cm
Okładka: miękka
Ilość stron: 382
ISBN 978-83-7431-403-9

Głównymi walorami pracy naukowej archimandryty dr. Andrzeja Borkowskiego jest dokładna analiza tekstów źródłowych. Dlatego jego badania nie ograniczyły się jedynie do terenu Polski i Grecji, ale objęły także Konstantynopol, Ukrainę i Rosję. Obok licznych źródeł ważne miejsce zajmuje bogata bibliografia, na którą się powołuje w celu obiektywnej analizy źródeł i wydarzeń. Jednocześnie autor nie waha się polemizować ze stanowiskiem poszczególnych naukowców, podejmując krytykę wobec działalności omawianych postaci i utartych opinii. Zaletą pracy badawczej jest bez wątpienia próba systematycznego ukazania działalności wybitnych przedstawicieli i protagonistów z kręgu patriarchatów Wschodu. Oryginalność pracy nie podlega zatem wątpliwości, ponieważ po raz pierwszy temat został opracowany w sposób systematyczny pod kątem wkładu patriarchatów Wschodu w rozwój Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej. Do tej pory w istniejącej bibliografii temat był traktowany fragmentarycznie, z niedostatecznym wykorzystaniem archiwów, z wieloma nieścisłościami i błędną interpretacją tekstów źródłowych.

prof. dr hab. Dimitris Gonis (Uniwersytet Ateński)

Ksiądz archimandryta dr Andrzej Borkowski należy do grona znakomitych współczesnych badaczy dziejów Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej i na Bałkanach. Historyk ten cieszy się powszechnym autorytetem naukowym w kraju i zagranicą. Najnowsza książka ks. A. Borkowskiego Patriarchaty Wschodu w dziejach Rzeczypospolitej (1583-1601), stanowi zwieńczenie jego wieloletnich badań nad relacjami między patriarchatami wschodnimi a ośrodkami prawosławnymi w Rzeczypospolitej na przełomie XVI-XVII wieku. Praca posiada całkowicie nowatorski charakter i wprowadza do obiegu naukowego wiele nieznanych źródeł i faktów.

Autor rozprawy wykorzystuje obszerną literaturę obcojęzyczną, zwłaszcza grecką. [...] Główną wartością recenzowanej książki jest pokazanie oddziaływania patriarchów wschodnich na życie religijne prawosławnych w Rzeczypospolitej, wsparcie antyunijności i walki o równe prawa wyznawców "wiary greckiej". Z tego zamierzenia autor pracy wywiązał się doskonale, z powodzeniem zrealizował postawiony sobie cel wypełnienia luki w badaniach nad tą tematyką i uczynił to w sposób kompetentny, na drodze rzetelnego wysiłku badawczego. Zwraca uwagę podjęcie przez autora rozprawy problemów spornych i drażliwych z punktu widzenia narodowego i religijnego.
Ksiądz archimandryta dr Andrzej Borkowski nie waha się stawiać śmiałych hipotez, polemizować z przyjętymi w nauce tezami i ustaleniami. Swoje stanowisko udowadnia na podstawie materiałów źródłowych i znanych mu licznych opracowań. To śmiałe podejście do badań łączy się z dobrze opanowanym warsztatem naukowym i wnikliwą analizą tekstów źródłowych. W rezultacie powstało nowatorskie opracowanie o wielkich walorach poznawczych. Praca stanowi ważny wkład w poznanie dziejów Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej i jej powiązań z patriarchatami wschodnimi.

prof. zw. dr hab. Antoni Mironowicz

Spis treści

Prolog
Wstęp
Polityczna i wyznaniowa sytuacja w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI w.

Część I

Przemiany w Kościele prawosławnym w Rzeczypospolitej zainicjowane przez patriarchę konstantynopolitańskiego Jeremiasza II Tranosa

Rozdział I Próby narzucenia przez Kurię Rzymską nowego kalendarza prawosławnym w Rzeczypospolitej
Rozdział II- Wizyta patriarchy antiocheńskiego Joachima V w Rzeczypospolitej (1585-1586).
Rozdział III Działalność religijno-oświatowa egzarchów patriarszych arcybiskupa Dimoniki i Elassony Arseniusza i metropolity Dyrrachium Paisjusza.
Rozdział IV Arcypasterska wizyta patriarchy konstantynopolitańskiego Jeremiasza II Tranosa w Rzeczypospolitej (1588-1589).
Rozdział V W trosce o Kościół prawosławny podczas wizyty w Rzeczypospolitej.
Rozdział VI Zarządzanie metropolią kijowską przez Jeremiasza po wyjeździe z Rzeczypospolitej .
Rozdział VII Troska Jeremiasza o sprawy Kościoła po wizycie w Rzeczypospolitej.

Część II

Patriarszy egzarchowie Nicefor Parasches-Kantakuzen i Cyryl Lukarys w walce z unią

Rozdział I Egzarcha tronu patriarszego Konstantynopola Nicefor Parasches-Kantakuzen.
Rozdział II Cyryl Lukarys

Część III

Potępienie unii łacińskiej i Melecjusz Pigas

Rozdział I Zmagania z unią i wydanie dzieł Melecjusza Pigasa w Rzeczypospolitej.
Rozdział II Argumenty Melecjusza przeciwko unii kościelnej w Rzeczypospolitej.
Rozdział III Poglądy Melecjusza na kwestie dogmatyczne, administracyjne i liturgiczne.
Rozdział IV Egzarchowie i wysłannicy
Rozdział V Troska Melecjusza o bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej
Rozdział VI Pouczenia i zalecenia Melecjusza w stosunku do władz Rzeczypospolitej, hierarchii prawosławnej, szlachty i innych postaci ówczesnej epoki.
Rozdział VII Relacje z rzymskimi katolikami i protestantami

Epilog
Wykaz skrótów.
Bibliografia.
1. Źródła.
2. Literatura uzupełniająca.
Indeks osobowy.
Indeks geograficzny.