JAN CHRZCICIEL, prorok i poprzednik Pański (Prorok, Priedtiecza i Krestitiel Gospodień Ioann), 7/20 stycznia (Sobór św. Jana Chrzciciela), 24 lutego/9 marca (rocznica pierwszego i drugiego odnalezienia głowy), 25 maja/7 czerwca (rocznica trzeciego odnalezienia głowy), 24 czerwca/7 lipca (rocznica narodzin), 29 sierpnia/11 września (rocznica ścięcia głowy) oraz 23 września/6 października (rocznica poczęcia).

Jest największym z proroków. Zamyka historię Cerkwi Starotestamentowej i rozpoczyna epokę Nowego Testamentu. Jako ostatni z proroków, bezpośrednio poprzedzający przyjście na ziemię Syna Bożego nazywany jest "Poprzednikiem Pańskim".

Jan Chrzciciel, kuzyn Jezusa Chrystusa po linii matki, syn św. Zachariasza i sprawiedliwej Elżbiety, przyszedł na świat sześć miesięcy wcześniej niż Chrystus. Wieść o zbliżających się narodzinach przyniósł w świątyni jego ojcu archanioł Gabriel. Nie znamy dokładnego miejsca jego narodzenia. Tradycja wskazuje, że było to w Ain Karim, leżące około siedmiu kilometrów na zachód od Jerozolimy. Przy obrzezaniu, zgodnie z poleceniem anioła, otrzymał imię Jan.

Do trudnej pracy wśród ludu Jan Chrzciciel przygotowywał się na pustyni postem i modlitwą, aż do chwili kiedy Bóg powołał go do publicznej służby narodowi izraelskiemu. Kiedy mężczyzna miał trzydzieści lat był uważany za pełnoletniego i odtąd wolno mu było występować publicznie. Tak też uczynił św. Jan w piętnastym roku panowania cesarza Tyberiusza. Opuścił wówczas pustynię i zaczął nawoływać lud do pokuty. Zjawił się nad rzeką Jordan, by przygotować wiernych do przyjęcia Zbawiciela. Tam dostąpił zaszczytu udzielenia chrztu Jednorodzonemu Synowi Bożemu Jezusowi Chrystusowi.

Za publiczne oskarżanie Heroda Antypasa o związki kazirodcze Jan Chrzciciel został uwięziony w 32 r. w twierdzy Macheront. W czasie jednej ze swoich urodzinowych uczt, Herod, zauroczony tańcem bratanicy Herodiady, obiecał wypełnić każdą jej prośbę. Za namową matki, Herodiada zażądała głowy świętego. Żołnierze spełnili ten rozkaz przynosząc jej odrąbaną głowę Jana. Jego ciało pochowali uczniowie.

Na wiadomość o uwięzieniu św. Jana, Chrystus wydał o nim tak pochwalne świadectwo, jakiego nikt dotąd nie otrzymał: "Co wyszliście oglądać na pustyni? Czy trzcinę chwiejącą się od wiatru?Ale co wyszliście oglądać? Czy człowieka w miękkie szaty odzianego? Oto ci, którzy miękkie szaty noszą, w domach królewskich mieszkają. Więc po co wyszliście? Ujrzeć proroka? Owszem, powiadam wam, nawet więcej niż proroka. To jest ten, o którym napisano: Oto Ja posyłam posłańca mego przed Tobą, który przygotuje drogę Twoją przed Tobą. Zaprawdę powiadam wam: Nie powstał z tych, którzy z niewiast się rodzą, większy od Jana Chrzciciela, ale najmniejszy w Królestwie Niebios większy jest niż on." (Mt 11,7-11).

Wola Boża sprawiła, że głowę św. Jana Chrzciciela odnajdowano kilkakrotnie: po raz pierwszy w IV w., po raz drugi w 452 r., po raz trzeci około 850 r.

Św. Jan Chrzciciel uważany jest za pomagającego cierpiącym przy bólach głowy. Rodzice modlą się do niego za swe dzieci, pszczelarze przy poświęcaniu uli, rolnicy wzywają przy zasiewach i zbieraniu plonów.

W ikonografii prorok przedstawiany jest już od czasów wczesnochrześcijańskich. Jego odzienie stanowi przewieszona przez ramię skóra zwierzęca. W późniejszym okresie nosi niekiedy płaszcz, narzucony na kaftan z sierści wielbłądziej. Na ascetyczny tryb życia Jana wskazuje jego wygląd. Jest wychudzony, ma długie włosy i brodę.

W tradycji wschodniej na wyobrażeniach indywidualnych św. Jan ukazywany jest często jako zwiastun ze skrzydłami. Prawą ręką błogosławi, w lewej trzyma krzyż i rozwinięty zwój. Ikonografia często przedstawia go również z własną głową na misie lub Dzieciątkiem w kielichu. Tradycja zachodnia dodaje mu jeszcze inne atrybuty: Baranka Bożego, baranka na ramieniu, na księdze lub u stóp, baranka z kielichem i chłopca bawiącego się z barankiem.

Jan Chrzciciel przedstawiany jest w wielu scenach biblijnych, spośród których najważniejszą i najczęstszą jest Chrzest Pański. Schemat tych ikon został ostatecznie wypracowany w IX w. w Bizancjum. Ukazują one zanurzonego w wodach rzeki Jordan Chrystusa i udzielającego mu chrztu św. Jana, którym towarzyszą tylko aniołowie. Podobnie jak na innych wyobrażeniach Jan jest długowłosym mężczyzną z bardzo charakterystyczną brodą, składającą się z szeregu kosmyków.

Prorok spotykany jest też m.in. na ikonach Zmartwychwstania Pańskiego (Zstąpienia do otchłani - stoi w gronie zbawionych, niekiedy z chorągwią krzyżową w ręku) i Sądu Ostatecznego (obok Matki Bożej). Na ikonach tworzących grupę "Deisis", oznaczającą modlitwę błagalną, Jan Chrzciciel znajduje się po lewej stronie tronującego Zbawiciela, trzymającego otwartą lub zamkniętą księgę. Zarówno on jak i Bogarodzica przedstawiani są w geście wstawiennictwa, który wyraża wiarę w ocalenie grzeszników.

W tradycji zachodniej Jan Chrzciciel uważany jest za patrona wielu państw, m.in. Austrii, Francji, Holandii, Malty i Węgier oraz szeregu miast. Jest też opiekunem wielu zakonów (m.in. joannitów), mnichów, dziewic, pasterzy i stad, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy, abstynentów, niezamężnych matek, skazanych na śmierć. Jest orędownikiem podczas gradobicia oraz w napadach epilepsji.

Imię Jan pochodzi z języka hebrajskiego i oznacza "Bóg jest łaskawy".

opr. Jarosław Charkiewicz
www.cerkiew.pl