Tytuł: Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętych
Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna
Zebrał i opracował: Jarosław Charkiewicz
Wydanie: drugie 2008
Stron:Stron 292 + 8 str. wkładki kolorowej
Format: A5
ISBN: 978-83-60311-11-0
Oprawa: twarda

W bieżącym roku Cerkiew prawosławna w Polsce uroczyście obchodzi piątą rocznicę kanonizacji św. Męczenników Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej. Wydarzenie to Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej upamiętniło drugim wydaniem książki „Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętych”.
Jak sam tytuł książki sugeruje, jest ona swego rodzaju opisem męczeństwa Prawosławie w naszym kraju w nieodległym jeszcze wieku XX. Lata przymusowej ateizacji w znacznej części Europy, szczególnie zaś na wschodzie kontynentu oraz czasy zawieruch wojennych stały się okresem uwolnienia najgorszych ludzkich instynktów i zachwiania zasad chrześcijańskiej moralności, bezwzględnej walki z religią i wiarą, potęgowanej w niektórych miejscach waśniami na tle religijnym, narodowościowym, sąsiedzkim. Był to czas wielkiej próby oraz świadectwa wiary i wierności tradycji prawosławnej. Czas ten stał się okresem męczeństwa dziesiątków, a nawet setek tysięcy chrześcijan, co dotknęło zwłaszcza obszarów, które stały się terenami walki z religią i przymusowej ateizacji. Czas ten dla całej ludzkości stał się doświadczeniem nigdy wcześniej nie znanego w takim wymiarze ataku sił zła, dążących do zniszczenia w człowieku obrazu Bożego. W sposób szczególny cierpienie i męczeństwo stały się udziałem Cerkwi prawosławnej, które w tym okresie nie ominęły też naszych ziem oraz wiernych.
Jak pisze autor we wstępie do książki, „powodów potrzeby publikacji jej drugiego wydania było kilka. Po pierwsze, całkowitemu wyczerpaniu uległ nakład pierwszego wydania. Po drugie, okres ostatnich kilku lat sprzyjał rozwojowi wiedzy na temat nowych świętych, związanych ze współczesnymi terenami Polski. Po trzecie, dzięki nowym, wcześniej niezbadanym źródłom, można było uzupełnić, a niekiedy też skorygować część biogramów wcześniej omawianych świętych. Po czwarte wreszcie, w ostatnim czasie (głównie dzięki internetowi) pojawiła się możliwość szerszego zilustrowania omawianych treści”. Publikacja jest rzeczywiście wyjątkowo bogato zilustrowana (kilkaset zdjęć, ikon i reprodukcji).
W książce zostało zaprezentowane, w porządku chronologicznym, życie i działalność trzydziestu świętych, żyjących w XX w., którzy swoje życie związali z terenami znajdującymi się obecnie w granicach Polski. Zdecydowana większość spośród nich urodziła się i poniosła śmierć w jej granicach, inni urodzili się poza Polską, ale tu prowadzili swoją aktywną działalność, jeszcze inni – tu urodzeni swoje ziemskie życie zakończyli poza granicami naszego kraju.
Pracę otwiera postać świętego męczennika Maksyma Gorlickiego, bohatera narodowego Łemków i inspiratora ich powrotu do wiary przodków. Zaraz po nim prezentowane są postacie dwóch świętych, pochodzących z terenów współczesnej Polski, którzy ponieśli męczeńską śmierć na wschodzie: biskupa swijażskiego Ambrożego oraz duchownego Jerzego Stepaniuka. Po nich uwadze czytelnika proponowane są życiorysy kilkunastu męczenników i wyznawców za wiarę, którzy zginęli w latach 1937-1938, podczas jednej z największych fal prześladowań Prawosławia w Rosji Radzieckiej. Członkowie kolejnej grupy prezentowanych świętych ponieśli męczeńską śmierć w okresie drugiej wojny światowej lub wkrótce po jej zakończeniu. Na jej czele znajduje się Gruzin, którego Polska była drugą ojczyzną, zamęczony w 1942 r. święty archimandryta Grzegorz (Peradze), kończy zaś tę część pracy opis życia zmarłego w 1946 r. świętego archimandryty Serafina (Szachmucia), związanego przez kilka lat z Kuraszewem na Podlasiu. Rdzeń tej grupy stanowi ośmiu męczenników i jedna męczennica, którzy oddali swoje życie za Prawosławie na Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej w latach 1944-1945. Opracowanie kończą biogramy św. mniszki Paraskiewy (Matijeszynej), przez lata związanej z monasterem turkowickim oraz św. archimandryty Leoncjusza (Stasiewicza), mnicha jabłeczyńskiego, który w młodości był zmuszony do opuszczenia monasteru i wyjazdu na wschód, gdzie zmarł w 1972 roku.
Prezentowana książka, pomimo istotnego wzbogacenia w porównaniu z pierwszym wydaniem, wciąż stanowi jedynie wstęp do tematu martyrologii Prawosławia w Polsce w XX wieku. Dotyczy to zarówno samej współczesnej wiedzy na temat zaprezentowanych świętych, jak i ich liczby. Nie ulega jednak wątpliwości, że prowadzone w tym zakresie badania będą w dalszym ciągu wzbogacały naszą wiedzę o nieodległych latach minionych, odkrywając nowe fakty i postacie związane z terenami współczesnej Polski, które odcisnęły swoje zbawienne piętno na męczeńskich dziejach Prawosławia w XX w. w naszym kraju.
Opracowanie posiada charakter popularno-naukowy i jest przeznaczone dla szerokiego kręgu czytelników. Czytelnicy bardziej zainteresowani poszczególnymi postaciami prezentowanych świętych, mogą sięgnąć do wybranej bibliografii tematu zamieszczonej na końcu pracy. Książkę zamyka kolorowa oferta Warszawskiej Metropolii Prawosławnej książek i kompletów pocztówek wydanych w latach 2003-2008. Trwałość opracowania zapewnia estetyczna twarda oprawa.