MICHAŁ, archanioł (Archistratig Michaił), 6/19 września i 9/21 listopada (Sobór archanioła Michała). Należy do grona aniołów stworzonych przez Boga w pierwszym dniu tworzenia. Jest duchem wolnym i nieśmiertelnym, nie mającym fizycznego ciała, lecz obdarzonym rozumem. Zajmuje pozycję zwierzchnią nad wszystkimi siłami niebieskimi, dlatego też często nazywany jest arcystrategiem, tj. wodzem niebieskich zastępów.
Zgodnie z nauką Cerkwi prawosławnej wszyscy aniołowie dzielą się na dziewięć stopni anielskich, w ramach których wyróżniane są trzy hierarchie: najwyższa, średnia i niska. Do pierwszej należą kolejno: Serafiny, Cherubiny i Trony, do drugiej: Panowania, Moce i Władze, a do trzeciej: Zwierzchności, Archanioły i Anioły. Do grupy Archaniołów poza archaniołem Michałem należy patrz archanioł Gabriel, patrz archanioł Rafał i czterech innych. Głównym ich zadaniem jest głoszenie Dobrej Nowiny oraz otwieranie tajemnic wiary.
Zgodnie z Tradycją Świętą archanioł Michał brał udział w wielu starotestamentowych wydarzeniach: na rozkaz Boga wraz z innymi dobrymi aniołami strącił do piekła upadłe anioły, czyli szatanów; przewodniczył narodowi izraelskiemu w drodze do Egiptu; przy pomocy siły Bożej zniszczył Egipcjan i faraona, objawił się Jezusowi synowi Nawina i obwieścił mu wolę Bożą na zajęcie Jerycha, itd. W "Księdze Daniela" jest nazywany "jednym z przedniejszych książąt nieba" i obrońcą ludu izraelskiego. Został obdarzony przez Boga szczególnym zaufaniem i kluczami do nieba. Mawia się, że ma ważyć dusze na Sądzie Ostatecznym. Święto Soboru archanioła Michała Cerkiew ustanowiła w IV w.
Jego kult był i jest w chrześcijaństwie wciąż bardzo żywy. Należy on do najpopularniejszych postaci hagiograficznych, ku czci których wznoszone są świątynie prawosławne i rzymskokatolickie. Cerkiew prawosławna uważa Michała za obrońcę czystości wiary od "wroga widzialnego i niewidzialnego oraz złych mocy". Jest on orędownikiem ludzi cierpiących oraz strażnikiem pogrążonych we śnie. Na ikonach najwcześniej i najczęściej archanioła Michała ukazywano w zbroi i z mieczem. Dopiero później zaczęto go wyobrażać jako uskrzydlonego młodzieńca, trzymającego w lewej ręce daktylową gałązkę, a w prawej pikę i białą chorągiew z wytkanym czerwonym krzyżem. Pozbawiony zarostu, ma długie, ciemne włosy, upięte opaską lub diademem. Zwykle odziany jest w białe szaty. Ikonę archanioła Michała można spotkać praktycznie w każdej cerkwi. Zazwyczaj znajduje się ona na jednych z diakońskich drzwi ikonostasu.
W ikonografii wczesnochrześcijaskiej i bizantyjskiej archanioł przedstawiany jest przeważnie jako strażnik Królestwa Niebieskiego albo jako postać asystująca (razem z archanioem Gabrielem) przy tronie Boga. Jest jedną z centralnych postaci na ikonach "Sobór archanioła Michała" i "Sobór archanioła Gabriela". W odróżnieniu od Gabriela w jego szatach dominuje kolor jasno-czerwony. Michał występuje też na ikonach Sądu Ostatecznego, gdzie zajmuje się ważeniem dusz. Do bardziej znanych należą również wizerunki przedstawiające cud archanioła Michała w Chone, gdzie aby uchronić przed zniszczeniem cerkiew, uderzeniem swego żezła o skałę kieruje wody rzeki do innego koryta.
W sztuce zachodniej archanioł przedstawiany jest w tunice i paliuszu, w szatach władcy lub jako wojownik w zbroi. Jego skrzydła są najczęściej białe, niekiedy pawie. Często ukazywany jest w scenie strącania nogami do piekła Lucyfera. Jego atrybutami są: globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz oraz tarcza z napisem "Któż jak Bóg". Na Zachodzie uważany jest za patrona: Cesarstwa Rzymskiego, Anglii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Niemiec, Węgier oraz mierniczych, radiologów, ratowników, szermierzy, szlifierzy, złotników, żołnierzy oraz opiekuna dobrej śmierci.

oprac. Jarosław Charkiewicz
www.cerkiew.pl