GABRIEL, archanioł (Archangieł Gawriił), 26 marca/8 kwietnia (dzień po Zwiastowaniu Matki Bożej, Sobór archanioła Gabriela) i 13/26 lipca (Sobór archanioła Gabriela). Należy do grona aniołów stworzonych przez Boga w pierwszym dniu tworzenia. Jest duchem wolnym i nieśmiertelnym, nie mającym ciała fizycznego, lecz obdarzonym rozumem.
Zgodnie z nauką Cerkwi prawosławnej wszyscy aniołowie dzielą się na dziewięć stopni anielskich, w ramach których wyróżniane są trzy hierarchie: najwyższa, średnia i niska. Do pierwszej należą kolejno: Serafiny, Cherubiny i Trony, do drugiej: Panowania, Moce i Władze, a do trzeciej: Zwierzchności, Archanioły i Anioły. Do grupy Archaniołów poza Gabrielem należy zwierzchni nad wszystkimi siłami niebieskimi archanioł Michał, archanioł Rafał oraz czterech innych archaniołów. Głównym ich zadaniem jest głoszenie Dobrej Nowiny oraz otwieranie tajemnic wiary.
Archanioł Gabriel jest szczególnym głosicielem, służącym mocy Bożej. W Starym Testamencie spotykamy go dwa razy w „Księdze Daniela", gdy tłumaczy prorokowi sens widzenia o baranie i koźle, oraz gdy wyjaśnia mu przepowiednię proroka Jeremiasza o siedemdziesięciu tygodniach-latach.
Archanioł Gabriel występuje również kilkakrotnie w Nowym Testamencie. Właśnie poprzez niego zostało objawione mające nastąpić poczęcie św. Jana Chrzciciela, on zwiastował poczęcie Syna Bożego oraz Zaśnięcie Matki Bożej. Również archanioł Gabriel, zgodnie z tradycją, pokrzepiał Zbawiciela w Sadzie Getsemańskim, był obecny przy Jego zmartwychwstaniu oraz wniebowstąpieniu.
Tradycja przypisuje też Archaniołowi słowa wypowiedziane do przebywających w polu pasterzy w chwili narodzin Chrystusa (Łk 2,8-14). On też miał być jednym z trzech mężów w gościnie u patriarchy Abrahama oraz objawić się prorokowi Mojżeszowi w gorejącym krzewie.
Archanioła Gabriela czczą również mahometanie wierząc, że ich założyciel za pośrednictwem Gabriela otrzymał od Boga misję utworzenia nowej religii. Od czasów wczesnochrześcijańskich archanioł Gabriel przedstawiany jest jako uskrzydlony młodzieniec. Odziany jest w tunikę, w ręku najczęściej trzyma rajską gałązkę (lilii, palmy lub oliwki), którą przyniósł Matce Bożej, na włosach ma przepaskę lub diadem. W prawosławnej ikonografii archanioła spotykamy jako postać asystującą Chrystusowi i Matce Bożej, przede wszystkim na ikonach Zwiastowania Matki Bożej.
Zwiastowanie Bogarodzicy było ukazywane w ikonografii już w IV w. Najbardziej popularne przedstawienie ukazuje siedzącą na tronie (lub stojącą przed nim) przy przędzeniu wełny w domu Józefa (rzadziej stojącą przy studni) Bogarodzicę w geście modlitewnym, postawie pokory lub pytania. Archanioł Gabriel, jako triumfujący wysłannik niebiański, odziany jest w czerwoną dalmatykę. Niezwykłość jego posłannictwa jest podkreślana poprzez dynamiczny ruch. Nad archaniołem jest cyborium, symbolizujące obecność najwyższej mocy i łaski. W lewej ręce trzyma gałązkę daktylową, prawą błogosławi w kierunku Matki Bożej.
Ikony Zwiastowania Bogarodzicy, a zatem i wizerunki archanioła Gabriela, znajduje się w każdej prawosławnej świątyni na "królewskich wrotach". Postać Gabriela lub Michała umieszczona jest też zwykle na jednych z diakońskich drzwi ikonostasu. Archanioł przedstawiany jest również jako jedna z głównych postaci na ikonach "Sobór archanioła Gabriela" i "Sobór archanioła Michała". W odróżnieniu od Michała w jego szatach dominuje tam kolor lazurowy lub zielony.
W sztuce zachodniej Gabriel ukazywany jest z lampą, lustrem z jaspisu lub berłem i globem w dłoniach. Przeważnie ubrany jest w tunikę i paliusz, czasami nosi liturgiczne szaty. W tej tradycji na ikonach Zwiastowania posiada symbole maryjne: kwiat lilii - symbol dziewictwa (trzy lilie oznaczają potrójne dziewictwo - przed, w momencie i po narodzinach Chrystusa), kwiat irysu (odwołanie do przyszłej męki Pańskiej) lub białą różę (symbolizującą cnoty Bogarodzicy i Jej Niepokalane Poczęcie). Występuje też w innych scenach biblijnych.
W Kościele rzymskokatolickim archanioł uważany jest za patrona dyplomatów, filatelistów, gazeciarzy, posłańców, pocztowców, radia i telewizji oraz telekomunikacji.

oprac. Jarosław Charkiewicz
www.cerkiew.pl