Rożdiestwo Preswiatoj Bogorodicy (8/21 września)
Rozmiar 210 x 260
Narodzenie Bogarodzicy jest pierwszym świętem cerkiewnego roku liturgicznego, z liczby dwunastu wielkich świąt. Należy do świąt nieruchomych i jest obchodzone 8/21 września. Poświęcone jest narodzeniu Bożej wybranki, mającej stać się Matką Zbawiciela. Zostało ustanowione w IV w.
O narodzeniu Bogarodzicy Ewangelie nie mówią nic. Ikonografia tego wydarzenia opiera się na apokryficznych Ewangeliach Jakuba i Pseudo-Mateusza. Najstarsze znane przedstawienia sceny narodzenia Bogarodzicy pochodzą już z VI w. Początkowo, aż do XI-XIV w. ikonografia tego święta była zwarta i ograniczała się do przedstawienia kilku głównych postaci, później liczba postaci i szczegółow występujących na ikonach zwiększyła się.
Ikona Narodzenia Matki Bożej wyraźnie różni się od pozostałych ikon cyklu świątecznego ziemskim, ludzkim charakterem przedstawienia tego wydarzenia. Nie jest ona bowiem tylko symbolicznym odbiciem zdarzenia, odzwierciedleniem dogmatycznej treści święta, lecz wprowadza nas w krąg rodziny Joachima i Anny. Tym samym ikona ta czyni nas współuczestnikami radosnego wydarzenia narodzenia „owocu najczystszego”. Spełnienie długoletniego oczekiwania dzieciątka - narodzenia Bogarodzicielki jest uświęceniem nie tylko dla domu Joachima, ale i dla całego wszechświata. Dlatego też na ikonach Narodzenia Matki Bożej dominuje atmosfera intensywnej radości.
Scena Narodzenia przedstawiana jest w domu św. Joachima. Umieszczana jest ona w różnych miejscach - Nazarecie (ojczyźnie Joachima), Betlejem (rodzinnej miejscowości św. Anny) lub Jerozolimie. Ikonograficznie składa się ona jakby z dwóch scen. Pierwsza, zasadnicza przedstawia chwile po narodzeniu. Druga, poboczna (która w ikonografii święta pojawiła się dopiero w XV w.) ukazuje wizerunku św. Joachima i św. Anny z Marią na kolanach. Niekiedy zamiast drugiej ze scen, w znajdującej się na drugim planie komnacie widzimy scenę pocałunku Joachima i Anny u Złotej Bramy. Zwykle jednak siedzą oni na swego rodzaju tronie i rozmawiają, wspólnie trzymając na rękach Marię.
Ikonografia Narodzenia Bogarodzicy zazwyczaj przedstawia św. Annę po lewej stronie na wysokim łożu (niekiedy przypominającym tron) w pozycji półleżącej, wspartą na poduszce, niekiedy podtrzymywaną przez służącą. Jej twarz promienieje radością. Po prawej stronie ukazywane są (dwie do czterech, zwykle trzy) służące. Przeważnie jedna z nich wachluje św. Annę rypidą, a pozostałe przynoszą dary (niekiedy również świece) oraz posiłek i napój. Niekiedy jedna z nich trzyma na rękach nowo narodzone dziecko. Na niektórych ikonach przedstawiany jest znajdujący się przy łożu skromnie zastawiony stół. Św. Anna zwykle spogląda w bok, na narodzoną córkę, znajdująca się zazwyczaj na rękach starszej niewiasty.
Postać św. Joachima pojawiła się na ikonach Narodzenia dopiero w XIV w. Najczęściej Joachim znajduje się w pewnej odległości od Anny i spogląda w jej stronę z wyżej położonej komnaty. Niekiedy przedstawia się go na drugim planie wraz z lecącym aniołem zwiastującym mu poczęcie Marii. Czasami widzimy go stojącego przy łożu małżonki podczas modlitwy lub cieszącego swe oczy narodzonym dzieciątkiem. Na niektórych ikonach Narodzenia ojciec Matki Bożej jest zupełnie nieobecny.
Na ikonie Narodzenia Bogarodzicy, Jej główna bohaterka - Matka Boża, nie jest zwykle przedstawiana w środku, w miejscu centralnym. Zazwyczaj widzimy ją w prawym dolnym rogu ikony, gdy spowita w pieluszki spoczywa na rękach niewiasty, która odbierała poród, lub gdy stoi (pomimo swego wieku) w misie chrzcielnej napełnionej wodą, oczekując na obmycie (kąpiąca niewiasta zwykle sprawdza temperaturę wody) albo już w samej chwili obmywania. Mimo niecentralnego przedstawiania postać Bogarodzicy Ona jest na tej ikonie najważniejsza, a skromne miejsce na ikonie wyraża zapewne Jej pełnię pokory.
W XV w. scenę Narodzenia wzbogacono o motywy rodzajowe, takie jak słanie łóżeczka czy kołysania dzieciątka. Jak już wspomniano, na niektórych ikonach Maria znajduje się również na rękach jednej ze służących, przy łóżku św. Anny.
oprac. Jarosław Charkiewicz
www.cerkiew.pl
