Tytuł: Cerkiew prawosławna na terenie województwa białostockiego w latach 1944-1956
Autor: ks. Arkadiusz Barańczuk
Wydawnictwo: Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie:Warszawa 2016
Ilość stron: s. 160

OBRAZ POWOJENNEJ CERKWI NA BIAŁOSTOCCZYŹNIE

Historia Cerkwi prawosławnej w Polsce coraz częściej jest przedmiotem prac naukowych i popularno-naukowych. Na temat dziejów Prawosławia w naszym kraju od czasu do czasu powstają również rozprawy doktorskie. Jedna z ostatnich takich prac powstała niedawno w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, a jesienią tego roku ujrzała światło dzienne w formie książkowej nakładem Warszawskiej Metropolii Prawosławnej. Autorem książki jest ks. dr Arkadiusz Barańczuk, a nosi ona tytuł „Cerkiew prawosławna na terenie województwa białostockiego w latach 1944-1956”.

Już sam tytuł książki precyzuje zarówno obszar jakim się zajmuje, jak i ramy czasowe, które stały się przedmiotem naukowych dociekań autora. Jakkolwiek, co oczywiste, autor przedstawia temat na tle dziejów Cerkwi w naszym kraju jako całości, jak też wychodząc z szerszej perspektywy czasowej, a przede wszystkim lat II wojny światowej i okupacji. Dzięki temu powstała praca traktująca o bardzo mało znanych przeciętnemu historykowi czy prawosławnemu wiernemu wydarzeniach, a przede wszystkim o tzw. „schizmie białostockiej” (z lat 1944-1946) oraz sytuacji i roli Cerkwi prawosławnej na Białostocczyźnie w nowych, powojennych realiach społeczno-politycznych.

We wprowadzeniu do książki autor tak precyzuje cel jaki przed sobą postawił: „Celem niniejszej pracy było przedstawienie roli i pozycji Cerkwi prawosławnej w tych (powojennych – przyp. aut.) wydarzeniach dziejowych. Tematyka ta wydawała się nam niezmiernie interesująca z badawczego punktu widzenia, a w pewnym zakresie nawet nieco kontrowersyjna, gdyż za kontrowersyjny i skomplikowany uznać można okres niniejszej pracy. Wyboru tego nie dokonano przypadkowo – chodziło bowiem o problematykę lokalną, która przynajmniej w niektórych aspektach nie była dotąd przedmiotem analizy naukowej”.

Procesy na linii państwo – Cerkiew, jak też zachodzące w samej Cerkwi w powojennej Polsce były, jak przyznaje autor, bardzo dynamiczne, a przez to „domagały się nie tylko ich przedstawienia, lecz i gruntownej analizy faktorów, dzięki którym lub wbrew którym duchowieństwo prawosławne i wierni szybko odnajdowali swoje miejsce, pomimo ogólnie panującej, często podniecanej propagandą sytuacji niepewności i nieprzewidywalności”. W szerokim przedstawieniu tej tematyki autorowi znacznie pomogły dokumenty archiwalne pochodzące z instytucji regionalnej administracji, archiwalia aparatu bezpieczeństwa publicznego i Milicji Obywatelskiej i inne. W poszukiwaniu danych, które posłużyły wypracowaniu ogólnego obrazu, przeprowadził on kwerendy m.in. w Archiwum Państwowym w Białymstoku, białostockim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej, jak też w Prawosławnym Archiwum Metropolitalnym w Warszawie. Z archiwalnych puzzli i w oparciu o literaturę naukową powstała praca w znacznym stopniu odsłaniająca kulisy powojennego skomplikowanego bytu Prawosławia na Białostocczyźnie.

Autorem recenzji wydawniczej pracy jest uznany historyk prof. Antoni Mironowicz. Książka zawiera interesujące aneksy oraz szeroką bibliografię. Jest ilustrowana szeregiem archiwalnych fotografii prezentujących przede wszystkim postacie odgrywające kluczową rolę w dziejach Cerkwi w omawianym okresie.