Tytuł: Cerkiew prawosławna w Polsce. Ilustrowana historia.
Autor: Ks. Tomasz Stempa
Wydawnictwo:  Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie: Warszawa 2016,
Oprawa: miękka
Wymiary: 16,3 x 24 cm
Ilość stron: s. 270
ISBN: 978-83-60311-03-5

Pisać o historii Prawosławia w Polsce jest bardzo trudno. Zawiłości historyczne, brak materiałów źródłowych i opracowań źródeł archeologicznych, nieprzebadane archiwalia itp. sprawiają, że temat ten przez wielu badaczy jest omijany. Pozytywnym wyjątkiem są tu prace prof. Antoniego Mironowicza z Uniwersytetu w Białymstoku, a szczególnie jego „Kościół prawosławny w Polsce” (ponad 900 stron w pełni naukowego tekstu). Inni autorzy pochylali się zazwyczaj nad wybranym wycinkiem historii Prawosławia na ziemiach polskich.
W zakresie historii naszej Cerkwi brakowało również pozycji popularnonaukowej, która prostym, opisowym językiem opowiadałaby o przeszłości i dniu dzisiejszym Prawosławia w Polsce, bez zbytniego wgłębiania się w szczegóły, analizowania zawiłości procesów, a podania w skrótowej formie tego, co najważniejsze – przełomowych momentów naszej historii, skupiając się na tych jej wydarzeniach, które stały się swego rodzaju zakrętami naszych dziejów. Mam tu na myśli takie obszary naszej przeszłości jak:
– pojawienie się wschodniego chrześcijaństwa na ziemiach polskich,
– czasy Piastów i Jagiellonów,
– strukturalny rozwój Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów,
– tragedia unii brzeskiej,
– odradzanie się Cerkwi w okresie międzywojennym i trudności tego procesu,
– lata II wojny światowej,
– okres powojenny,
– Cerkiew w Polsce po zmianach ustrojowych i w dniu dzisiejszym.
Brakowało, zatem, swego rodzaju „podręcznika”. Używam tego określenia celowo. Praca ks. Tomasza Stempy spełnia bowiem wymogi literatury pomocniczej w zakresie historii Cerkwi prawosławnej w Polsce. Omawia to, co każdy prawosławny w naszym kraju, a szczególnie młody człowiek, powinien wiedzieć o przeszłości swojej Cerkwi.
Dla osób rozpoczynających swoją „przygodę” z historią Prawosławia w Polsce praca ta jest dobrym wstępem do dalszych studiów i poszukiwań. Daje fundamentalną wiedzę pozwalającą bez obaw zagłębić się choćby w cytowane dzieło prof. Antoniego Mironowicza.
Książka ks. Tomasza Stempy składa się z dwóch części. Pierwsza to omówienie historii pojawienia się i rozwoju Prawosławia na ziemiach polskich. Język tej „opowieści” jest prosty, czytelny, unika skomplikowanych konstrukcji, a styl jest przejrzysty. Historia prowadzona jest bardziej na zasadzie przekazu gotowego materiału niż rozważań pozostawiających odbiorcy możliwość wielorakich interpretacji. Autor rezygnuje też z przypisów naukowych, choć do każdego rozdziału podaje niezależną podstawową bibliografię. Wszystko to sprawia, że książka bardziej przypadnie do gustu młodym odbiorcom i „nowicjuszom” spotkania z historią niż naukowcom rozkładającym na „czynniki pierwsze” każdą wypowiedź. To kolejny argument, aby zainteresować niniejszą pracą młodego odbiorcę oraz osoby dalekie od przygotowania historyczno-akademickiego.
Druga część książki to szeroki informator statystyczno-historyczny, ilustrujący główne sfery prawosławnego życia cerkiewnego:
– rozwój i kształt struktur administracyjnych Cerkwi,
– życie monastyczne,
– edukacja teologiczna,
– działalność młodzieżowa, wydawnicza i charytatywna.
Na tle historii kształtowania się każdego z powyższych punktów omawiany jest ich stan obecny. W dużym stopniu przypomina to niezwykle cenną pracę napisaną przez zespół autorów pod redakcją Lucjana Adamczuka i Antoniego Mironowicza „Kościół prawosławny w Polsce. Dawniej i dziś”, która była swego rodzaju fundamentalnym opracowaniem tej tematyki. Wydana w 1993 r. prezentuje jednak niejednokrotnie już przestarzałe dane. Ks. Tomasz stara się wypełnić tę lukę. Krótko omawia historyczny rozwój danej dziedziny aktywności cerkiewnej, aby następnie poddać analizie jej stan obecny (personalia, dane liczbowe). Jego książka zaopatrzona została w dużą liczbę tabel porównawczych, wykresów, map, zdjęć, które znacząco podnoszą wartość publikacji. 
Praca ks. dr. Tomasza Stempy zasługuje, zatem, na bliższe zainteresowanie i zapoznanie się z nią. Daje ona kompleksowy obraz przeszłości Prawosławia w Polsce. Jest wszechstronnym wstępem nie tylko do zagadnień historycznych, ale w jeszcze większym stopniu ilustruje główne dziedziny życia i współczesnej działalności naszej Cerkwi. Język opracowania nie sprawi żadnych trudności niewprawionemu czytelnikowi, a szczególnie młodszemu pokoleniu. Wszystko to skłania do tego, aby zainteresować pracą jako materiałem pomocniczym również szanowne grono naszych katechetów.
ks. dr Doroteusz Sawicki