Ikonka papierowa
wys. 7,7 cm

ŁUKASZ, apostoł i ewangelista (Apostoł i jewangielist Łuka), 18/31 października i 4/17 stycznia (Sobór siedemdziesięciu apostołów).

Urodził się w Syrii w mieście Antiochia. Od młodości poświęcił się naukom. Wkrótce został lekarzem i pisarzem ikon. Będąc Grekiem, a nie Żydem, biegle władał zarówno językiem greckim jak i hebrajskim.

Łukasz był w Jerozolimie, gdy Chrystus nauczał lud. Słowa Zbawiciela głęboko utkwiły w jego świadomości. Sam zaczął głosił wiarę chrześcijańską, zostając jednym z siedemdziesięciu apostołów.

Po Swym zmartwychwstaniu Chrystus nawiedził apostoła Łukasza, gdy ten szedł wraz z Kleopasem do Emaus. O tym, że był to Zbawiciel, mężczyźni zdali sobie sprawę dopiero wtedy, gdy wieczorem siedli wraz z Nim przy stole i ujrzeli jak Pan pobłogosławił i przełamał chleb.

Po zstąpieniu Świętego Ducha na apostołów Łukasz głosił Słowo Boże wraz z apostołem Pawłem w Antiochii, gdzie na prośbę wiernych napisał dwa bezcenne dokumenty: Ewangelię (około 61-62 r.), a później „Dzieje apostolskie”. Zawdzięczamy mu prawie wszystkie wiadomości o dzieciństwie Jezusa Chrystusa. Tylko św. Łukasz przekazał nam m.in. zwiastowanie narodzenia św. Jana Chrzciciela i samego Chrystusa, ofiarowanie w Świątyni, oraz szereg przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie, o nieurodzajnym drzewie, o zaproszeniu na ucztę weselną, o synu marnotrawnym, o bogaczu i Łazarzu.

Po śmierci apostoła Pawła, Łukasz sprawował prawdopodobnie funkcję biskupa jednego z miast w Grecji. Głosił też Dobrą Nowinę m.in. w Dalmacji i Macedonii, a być może również w Italii i Francji.

Apostoł zmarł prawdopodobnie śmiercią naturalną w wieku osiemdziesięciu czterech lat. Inna wersja mówi o jego męczeńskiej śmierci. Podobno z braku krzyża powieszono go na oliwnym drzewku. Za panowania cesarza Justyniana, około 527 r., relikwie świętego przeniesiono do Konstantynopola i złożono w świątyni pod ołtarzem wraz z relikwiami apostołów Andrzeja i Tymoteusza. Stąd miano je przewieźć do Wenecji, a potem (w 899 r.) do Padwy. Do posiadania jego relikwii przyznaje się też co najmniej kilkanaście innych miast, m.in. Efez, gdzie w 1951 r. podobno odnaleziono jego grób.

Ewangelista Łukasz jest uważany za patrona lekarzy i malarzy. Wierni modlą się do niego prosząc o pomyślne plony, uleczenie od chorób oczu oraz podczas nauki pisania ikon. Jest też opiekunem rodziny.

Zgodnie z tradycją apostoł Łukasz był autorem pierwszych ikon Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz ikony apostołów Piotra i Pawła. Dlatego też często przedstawiany jest podczas pisania ikony Matki Bożej. Na Wschodzie popularny był schemat obrazowy ukazujący Łukasza samego, bez "modelki", zaś na Zachodzie od XV w. rozpowszechniło się wyobrażenie ewangelisty malującego Matkę Bożą, często z Dzieciątkiem.

W ikonografii apostoł przedstawiany jest jako odziany w tunikę młody mężczyzna, o ciemnych, krótkich, kędzierzawych włosach ze zwojem lub Ewangelią w ręce. Często czytamy na nim słowa: "Skoro ku wielu podjęło się sporządzenia opisu wydarzeń, które wśród nas się dokonały". Głównym jego atrybutem jest skrzydlaty wół, stanowiący źródło jego inspiracji. Na wizerunkach czterech ewangelistów, znajdujących się m.in. w każdej prawosławnej świątyni na Królewskich Wrotach, najczęściej ukazywany jest właśnie ze skrzydlatym wołem. Od późnego średniowiecza apostoł otrzymał jako atrybut ikonę Matki Bożej, a niekiedy również utensylia malarskie.

Sztuka zachodnia ukazuje go z tonsurą lub łysiną, czasami bez zarostu. Ze względu na wykonywany przez niego zawód niekiedy przedstawiany jest z przyrządami medycznymi lub gdy maluje obrazy. Na Zachodzie jest patronem lekarzy, malarzy, rzeźbiarzy, notariuszy, rzeźników i złotników. Za swojego patrona uznaje go również Hiszpania.

Imię Łukasz prawdopodobnie pochodzi od łacińskiego imienia Lucas oznaczającego "pochodzący z Lukanii" (kraina w pd. Włoszech). Inne znaczenie wywodzi się od łacińskiego słowa lucius - "urodzony o świcie" lub "ten, który wstaje o świcie".

opr. Jarosław Charkiewicz