Wniebowstąpienie Pańskie jest świętem ruchomym, należącym do grona dwunastu wielkich świąt. Obchodzone jest w czterdziesty dzień po Zmartwychwstaniu Chrystusa. Zostało ustanowione jeszcze w czasach apostolskich dla uczczenia chwalebnego Wniebowstąpienia.
Ikonografia święta wykształciła się już w IV-V w. Opiera się ona na skromnych opisach tego wydarzenia zawartych w ewangeliach Marka (Mk 16,19-20) i Łukasza (Łk 24,50-53) oraz dokładniejszej relacji w księdze Dziejów Apostolskich (Dz 1,6-11). Swą inspirację czerpie również z tekstów liturgicznych nabożeństwa Wniebowstąpienia.
Po śmierci na Krzyży Chrystus ukazywał się ośmiokrotnie. Ostatni raz, czterdziestego dnia, zebrał apostołów na Górze Oliwnej na wschód od Jerozolimy, w pobliżu Betanii, aby przekazać im ostateczne przesłanie. Jako świadków Jego Wniebowstąpienia ikonografia ukazuje Matkę Bożą oraz dwunastu apostołów. Złożona w taki sposób kompozycja ikony, przypomina, że chociaż Chrystus wzniósł się na niebo, wcale nie jesteśmy opuszczeni, bowiem została nam dana wspólnota, Cerkiew. Chrystus jest głową Cerkwi, Matka Boża - Jej obrazem, a apostołowie - Jej fundamentem. Oto przebogata symbolika jaką przedstawia nam ikona Wniebowstąpienia, z której bije wielka radość, atmosfera rozmodlenia, spokoju i uwielbienia.
Na ikonie Wniebowstąpienia można wyróżnić dwie sfery: niebo i ziemię. Granicę między nimi stanowi zarys szczytu Góry Oliwnej i znajdujących się na nim koron drzew oliwnych. Dla zachowania symetryczności ich liczba zawsze jest parzysta - zwykle od dwóch do sześciu.
W centrum kompozycji znajduje się wznoszący się na niebo w chwale i majestacie Chrystus. Przedstawiany jest w postaci Pantokratora - Wszechwładnego - zasiadającego na tronie chwały w świetlistych czerwono-złotych szatach, przenizanych złocistymi promieniami, symbolizującymi Boskie energie-moce. Zasiada On w samym centrum mandorli, znamionującej sfery niebiańskie, która usiana jest złocistymi promieniami rozchodzącymi się na podobieństwo promieni słonecznych. Mandorlę, pod którą niektórzy ikonopiscy umieszczają obłok, unoszą do góry dwaj aniołowie. Niekiedy towarzyszy im kilku (dwóch lub czterech) innych z trąbami w dłoniach. Zależnie od wariantu ikony Chrystus albo unosi obie ręce (oraz stopy - jak mówią stichiry święta) w błogosławieństwie, albo w lewej dłoni trzyma zwinięty (bardzo rzadko rozwinięty) zwój Pisma Świętego, będący symbolem Jego panowania i Zmartwychwstania oraz nowego porządku świata, zaś wyciągniętą w bok prawą ręką błogosławi tych, których zebrał. Błogosławieństwo Chrystusa stanowi już zalążek mającego wkrótce nastąpić dnia Pięćdziesiątnicy - Zasłania Świętego Ducha na Apostołów.
W ten sposób ikona Wniebowzięcia Chrystusa rzuca wiele światła na sposób rozumienia przez Ojców VII Soboru Powszechnego przedstawiania wcielonego, “widzialnego w ciele” Zbawiciela w sposób widzialny i cielesny.
W dolnej, ziemskiej części ikony znajduje się Matka Boża i apostołowie. Serce Bogarodzicy przepełniło się na Górze Oliwnej radością z powodu dokonania dzieła zbawienia ludzi. Jej ważność podkreśla zajmowane przez Nią centralne miejsce oraz odcinające się od Jej ciemnoczerwonych szat białe odzienia dwóch aniołów, stojących nieco z tyłu po obu Jej stronach. Matka Boża przedstawiana jest zwykle w geście orantki, orędowniczki za ludzi przed Bogiem, z modlitewnie uniesionymi do góry rozpostartymi rękoma. Na niektórych ikonach Jej dłonie ułożone są w geście związanym z wyznaniem wiary. Obecności Bogarodzicy w czasie tego wydarzenia nie potwierdzają teksty nowotestamentowe, może ona jednak być interpretowana jako potwierdzenie ludzkiej natury Chrystusa, bowiem dzięki Niej nastąpiło Wcielenie. Bogarodzica jest przecież nie tylko Matką Zbawiciela, ale też matką całego rodzaju ludzkiego, mostem prowadzącym zarówno od Boga do rodzaju ludzkiego jak i od ludzkość do Jej Syna.
Stojący za plecami Bogarodzicy aniołowie w wyrażającym radość geście unoszą dłonie i (niekiedy) skrzydła, ukazując nimi na wznoszącego się na niebo Chrystusa. Głoszą oni, iż wstępujący do nieba Chrystus powróci w chwale.
W przeciwieństwie do Matki Bożej, której nieruchomość wyraża niezmienną prawdę Cerkwi, a poza świadczy o spokoju, bezruchu i milczeniu, zgromadzeni wokół Niej apostołowie przedstawiani są w ruchu, który kontrastuje z przejrzystą lekkością Jej sylwetki. Ruchliwość apostołów oznacza głoszenie Ewangelii, mnogość języków i sposobów wyrażania jednej prawdy. Wszyscy apostołowie (przeważnie trzymający w dłoniach zwinięte zwoje) wyraźnie różnią się też ubiorami, co sugeruje powszechność Cerkwi, będącej nie instytucją lecz wspólnotą, której członkowie pochodzą ze wszystkich narodów. Barwy te są w znacznym stopniu odtwarzane w kolorach szat aniołów unoszących Chrystusa do nieba.
Apostołowie umieszczani są w równej liczbie (po sześciu) po obu stronach Bogarodzicy. Uwaga większości z nich jest zwykle skierowana na wznoszącego się Chrystusa, inni swoje spojrzenie kierują ku Bożej Rodzicielce. Ci pierwsi zwykle wyciągają modlitewnie ku górze ramiona, drudzy zazwyczaj mają dłonie złożone w modlitwie. Na niektórych ikonach zachowanie apostołów stojących po jednej stronie wyraźnie różni się od zachowania tych, znajdujących się po drugiej stronie. Jedna grupa, w porywie duszy ku wieczności, wznosi dłonie do góry, ku wznoszącemu się Chrystusowi, podczas gdy druga wpatruje się w ukrytą tajemnicę Cerkwi - Matkę Bożą. Przeważnie po prawej i lewej stronie Matki Bożej umieszczani są apostołowie Piotr i Paweł, niekiedy zaś również apostoł Jan. Apostoł Paweł, w rzeczywistości nieobecny podczas Wniebowstąpienia, uzupełnia tu dwunastkę uczniów Zbawiciela (na miejsce Judasza apostołowie wybrali Macieja już po powrocie z Góry Oliwnej).
Kompozycyjnie w ikonie Wniebowstąpienia wyraźnie da się wyodrębnić doskonałe figury geometryczne - trójkąt i dwa okręgi oraz znak krzyża. Linia pionowa krzyża łączy głowę Zbawiciela z głową Matki Bożej, zaś linię poziomą stanowi horyzont. Wierzchołki trójkąta tworzą u góry uniesione dłonie (lub skrzydła) stojących za Bogarodzicą aniołów, a u dołu Jej stopy. Figura ta zdaje się widzialnie wyrażać obraz Świętej Trójcy, której odbiciem jest Cerkiew. Pierwszy z okręgów, to ten, w którym wnoszony jest do nieba Sam Chrystusa, drugi zaś to okrąg Cerkwi, stanowiący odbicie pierwszego i tworzony przez najdalej wysunięte postacie apostołów.
Sztuka zachodnia stosunkowo rzadko przedstawia temat Wniebowstąpienia Pańskiego. Niekiedy wyobraża wówczas Chrystusa, który znika w niebiosach (i widoczna jest tylko dolna część Jego postaci), innym razem ukazuje jedynie Jego stopy odciśnięte w skale. Z kolei postacie apostołów i Matki Bożej przeważnie nie są przedstawiane w pozycji stojącej lecz jak klęczą lub siedzą.
www.cerkiew.pl
