Wozdwiżenije Czestnago i Żiwotworiaszczego Kresta Hospodnia (14/27 września)
Rozmiar 210 x 260
Święto Podwyższenia Krzyża Pańskiego jest nieruchomym świętem, z liczby dwunastu wielkich świąt. Początkowo obchodzone je w drugim dniu Paschy, jednak już od 335 r. zostało przeniesione na obecny termin świętowania - 14/27 września. Ustanowiono je na pamiątkę odnalezienia przez św. cesarzową Helenę w 326 r. Krzyża, na którym zmarł Jezus Chrystus.
Ikonografia święta w przejrzysty sposób oddaje atmosferę radości i respektu, jaka towarzyszył temu wydarzeniu. Spoczywający przez ponad trzysta lat w ziemi Krzyż Pański został odnaleziony dzięki staraniom będącej już w podeszłym wieku cesarzowej Heleny. Wydobyty z ziemi wraz z kilkoma (prawdopodobnie dwoma) innymi stał się źródłem cudu wskrzeszenia zmarłego (lub, według innej wersji, chorej kobiety), co bezdyskusyjnie potwierdziło jego autentyczność. Wieść o odnalezieniu świętości oraz cudzie spowodowała napływ do Jerozolimy tłumów wiernych. Wszyscy pragnęli zobaczyć go, pokłonić się mu i ucałować świętość. Wówczas patriarcha jerozolimski Makary uniósł krzyż do góry, aby wszyscy mogli go ujrzeć.
Tę właśnie uroczystą i radosną chwilę obrazuje ikonografia święta. Patriarcha Makary, stojący na niewielkim podwyższeniu lub ambonie, odziany w szaty liturgiczne, bez nakrycia głowy, trzykrotnie unosi (zwykle ośmioramienny) Krzyż Pański do góry. Zazwyczaj korzysta przy tym z pomocy dwóch diakonów, znajdujących się nieco z tyły i podtrzymujących bardziej jego niż Krzyż. Na niektórych ikonach unosi go samodzielnie. Niekiedy (na późniejszych przedstawieniach) Krzyż posiada niewielkie rozmiary, tak, że z łatwością w całości znajduje się ponad głową hierarchy.
Ikony Podwyższenia zawsze przedstawiają też cesarzową Helenę, starszą niewiastę w cesarskim stroju, z koroną na głowie lub w bogatym odzieniu wschodnim i białą chustą na głowie. Na niektórych ikonach towarzyszy jej małżonek - św. cesarz Konstantyn I Wielki. Gdy jest obecny, prawie zawsze stoją po przeciwległych stronach Krzyża, a tylko wyjątkowo po tej samej stronie. Poza nimi na ikonach Podwyższenia znajduje się szereg innych, nie znanych z imienia osób, których liczba nie jest ściśle określona. Symbolizują oni przedstawicieli episkopatu, duchowieństwa, książąt, mnichów oraz ludzi prostych - kobiet i mężczyzn.
Ikony Podwyższenia przedstawiają też cud, który zaświadczył o autentyczności Krzyża Pańskiego. Niekiedy ukazują one zamiast wskrzeszonego nieboszczyka ciężko chorego starca lub niewiastę uzdrowioną dzięki dotknięciu Krzyża. Scena ta jest zwykle mało wyeksponowana, a niekiedy wręcz nie rozpoznawalna. Wyraźnie rzuca się w oczy na ikonach przedstawiających tę scenę jako wyodrębnioną (np. w górnej części ikony), często wraz ze sceną samego odnalezienia Krzyża. Niektóre zachodnie przedstawienia tego cudu, ukazują z kolei małą dziewczynkę wskrzeszoną z martwych dotknięciem Krzyża.
Cała scena rozgrywa się na tle zwieńczonej krzyżami świątyni, liczba kopuł której może być różna.
oprac. Jarosław Charkiewicz
www.cerkiew.pl
