Tytuł: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska 1989-2018
Wydawca: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska 2019
Oprawa: twarda
Wymiary: 24,5 x 30,5 cm
Ilość stron: 320
ISBN 978-83-939081-4-1

W 2019 roku Diecezja Lubelsko-Chełmska obchodzi kilka bardzo ważnych rocznic. Pierwszą z nich jest trzydziesta rocznica restytuowania. Doszło do niej decyzją Świętego Soboru Biskupów naszej Cerkwi z dnia 1 marca 1989 roku. Druga to również trzydziesta rocznica chirotonii biskupiej archimandryty Abla (Popławskiego), który, jako biskup lubelski i chełmski, stanął na czele odrodzonej diecezji, będącej bezpośrednią kontynuatorką tradycji dawnej Diecezji Chełmskiej. Chirotonia ta odbyła się w soborze św. Marii Magdaleny w Warszawie w dniu 25 marca 1989 roku. Ostatnią z tegorocznych rocznic jest jubileusz uroczystego ingresu biskupa Abla na katedrę biskupów lubelskich i chełmskich, który miał miejsce w soborze Przemienienia Pańskiego w Lublinie w dniu 14 maja 1989 roku.

Na okoliczność tak istotnych dla prawosławnych wiernych Lubelszczyzny, Chełmszczyzny i południowego Podlasia wydarzeń, staraniem Diecezji Lubelsko-Chełmskiej i Lubelskiego Instytutu Kultury Prawosławnej, ukazał się album prezentujący dzieje diecezji-jubilatki, nierozerwalnie związane z osobą stojącego na jej czele arcypasterza-jubilata – arcybiskupa Abla.

W słowie wstępnym do albumu arcybiskup Abel pisze m.in.: „30-lecie restytuowania Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej na Chełmszczyźnie i południowym Podlasiu skłania do namysłu nad obecnością Prawosławia w Polsce. (…) Pamięć o obecności Prawosławia zarówno na Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie, jak i na innych terenach naszej Ojczyzny, jest powodem wielkiej wdzięczności Bogu w Świętej Trójcy. Duchowo-kulturowe tradycje wschodniego chrześcijaństwa przez wieki oddziaływały i wciąż oddziałują na tożsamość naszego narodu. W 2019 roku świętujemy rocznicę przywrócenia struktury kanonicznej na terenach, na których prawosławni obecni byli od początku istnienia państwa polskiego. W celu utrwalenia pamięci o restytuowaniu Prawosławnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej podjęta została inicjatywa, która zaowocowała przygotowaniem i publikacją niniejszego albumu. W opracowaniu zostały przedstawione osiągnięcia kultury materialnej i duchowej Cerkwi prawosławnej na naszym terenie”.

Przybliżając czytelnikom koncepcję albumu i jego zawartość gospodarz diecezji pisze dalej: „Album, który trafia do rąk Czytelników, prezentuje prawosławne świątynie Diecezji Lubelsko-Chełmskiej. Zostały w nim przedstawione nie tylko wnętrza czy wyposażenia cerkwi, ale także ukazane formy życia liturgicznego i modlitewnego. Prezentacja każdej parafii została opatrzona krótkim opisem historycznym świątyń znajdujących się na jej terenie. Mecenat cerkiewny, tak niezmiernie ważny w całokształcie dziejów historycznych na terenie dzisiejszego województwa lubelskiego, pozostawił ślady dobrze widoczne w krajobrazie kulturowym Chełmszczyzny i południowego Podlasia, pomimo wielkich strat materialnych i duchowych, jakie Cerkiew prawosławna poniosła w minionym stuleciu. Album, w założeniu, ma być również inspiracją do pogłębionej refleksji nad dziedzictwem kulturowym Prawosławia na terenie historycznej Diecezji Chełmskiej”.

W dalszej części słowa wstępnego znajdujemy rozważania arcybiskupa na temat przeszłości i teraźniejszości Prawosławia dla nowej emigracji zza wschodniej granicy Polski, konieczności prezentowania nauki, duchowości i kultury (materialnej i niematerialnej) prawosławnej, roli heroicznego świadectwa wiary przodków ich wierności Bogu i Cerkwi. Arcypasterz kończy te rozmyślania jakże znamiennym zdaniem: „A chociaż nas miało tutaj, na tej Ziemi, już nie być, to jednak przetrwaliśmy, i choć ciągle jesteśmy małą diasporalną owczarnią, to wytrwale dochowujemy wierności Bogu w Świętej Trójcy w wierze naszych przodków!”.

Część stricte albumową, poza słowem wstępnym arcybiskupa Abla, poprzedzają również trzy przekrojowe szkice historyczne. Pierwszy z nich, pióra ks. Jana Grajki, poświęcony jest wschodniosłowiańskiemu, prawosławnemu dziedzictwu na terenach współczesnej Diecezji Lubelsko-Chełmskiej. Autor pisze w nim m.in., że „Chrystianizacja tych ziem była następstwem przyjęcia wiary Chrystusowej przez Ruś Kijowską przez księcia Włodzimierza Wielkiego (988 r.). Działalność misyjna nowego ośrodka zaowocowała powstaniem w 992 r. prawosławnego biskupstwa we Włodzimierzu Wołyńskim, które obejmowało między innymi tereny etnicznie ruskie między rzekami Bug i Wieprz. W momencie przyłączenia przez Bolesława Chrobrego Grodów Czerwieńskich struktury cerkiewne zagościły na stałe w granicach państwa polskiego”. Po przekrojowym, chronologicznym omówieniu najważniejszych wydarzeń dotyczących Prawosławia na tych ziemiach, ks. Grajko kończy swój szkic na latach 80. XX w., kiedy „w obliczu niełatwych uwarunkowań politycznych rozpoczęto budowę nowych cerkwi w Białej Podlaskiej, Siedlcach, Międzylesiu, Holeszowie i Kijowcu”. Znamionowało to postępujące odrodzenie prawosławnego życia duchowego na tych terenach, którego „mimo niechęci wielu środowisk, (…) nie dało się powstrzymać”, co zaowocowało restytucją Diecezji Lubelsko-Chełmskiej w 1989 roku.

Zarysem dziejów trzydziestu ostatnich lat diecezji jest kolejny zaprezentowany w albumie tekst. Jego autor, ks. Andrzej Konachowicz, skupia się w nim na wieloaspektowym rozwoju działalności diecezji oraz kluczowej w tym roli inspiratora i realizatora wielu poczynań arcybiskupa lubelskiego i chełmskiego Abla. Rola ta jest aksjomatem, twierdzeniem niewymagającym żadnych dowodów, czego pięknym zobrazowaniem jest współczesny stan kierowanej przez arcypasterza diecezji.

Ostatni z tekstów poprzedzających część stricte albumową, pióra Jarosława Charkiewicza, poświęcony został świętym związanym z Diecezją Lubelsko-Chełmską, których autor umownie dzieli na cztery grupy: bojowników za Prawosławie okresu unii brzeskiej, męczenników i wyznawców okresu ateistycznej władzy w Związku Radzieckim, Świętych Męczenników Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej lat 40. XX wieku oraz współczesnych wyznawców, którzy swoje życie poświęcili wierze i Cerkwi.

Część albumowa wydawnictwa składa się z 37 minirozdziałów, z których każdy został poświęcony oddzielnej cerkwi lub parafii bądź też monasterowi. Zaprezentowane one zostały w układzie dekanalnym, poczynając od dekanatu lubelskiego, poprzez chełmski, zamojski, bialski i terespolski, na monasterze św. Onufrego w Jabłecznej kończąc. Obfitość wielobarwnych, ale też czarno-białych archiwalnych fotografii, nie tylko potrafi przyciągnąć oko czytelnika, ale też ma unikatową wartość historyczną. Na kartach albumu przedstawiono bowiem szereg historycznych wydarzeń istotnych tak dla diecezji, jak i całej Cerkwi prawosławnej w Polsce. Ponadto album zawiera również współcześnie wykonane fotografie prawosławnych cerkwi i kaplic z terenu diecezji.

Doceniając wkład arcybiskupa lubelskiego i chełmskiego Abla w renesans diecezji i jej współczesny stan, album jest zatem okolicznościowym, skromnym docenieniem jego wkładu w odrodzenie Prawosławia na tych ziemiach. Oby kolejne jubileusze zarówno on, jak i duchowieństwo oraz wierni diecezji, mogli obchodzić przez długie jeszcze lata.