Tytuł: Ateńska świątynia. Alternatywny przewodnik po Klinon Asti – słynnym mieście
Autor: ks. Piotr Nazaruk
Wymiary: 21 x 18 cm
Ilość stron: 142 + mapa
Oprawa: miękka
ISBN: 978-83-925882-3-8

Przedmowa
Do Grecji każdego roku spieszą ludzie spragnieni słońca, morza i wypoczynku. Ten przepiękny kraj zachwyca, uczy i zdumiewa. Kryje się w nim specyficzna dwoistość. Grecja bowiem to kraj powszechnie znany i opisany, a jednak posiadający wiele tajemnic i nieodkrytych uroczych przestrzeni, zabytków, historii.
Pomimo że terytorialnie Polska nie sąsiaduje z Grecją, jednak obydwa narody łączy wiele wspólnego. Nie są to tylko turystyczne fascynacje, ale też wspólna historia. Wspólny los niedoli czy tułaczki przywiódł wielu Greków nad Wisłę. Podobnie, wielu Polaków znalazło swą przystań na gościnnej Ziemi Greckiej. Te dwa kraje integrują smutne karty historii oraz wspólnota w wierze chrześcijańskiej.
Kościół prawosławny w Polsce jest mniejszością religijną. Podejmuje jednak aktywną współpracę z Kościołami chrześcijańskimi, a przede wszystkim z Kościołem Prawosławnym Grecji. Jednym z symbolicznych wyrazów więzi pomiędzy Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym a siostrzanym Kościołem Prawosławnym Grecji jest publikacja pt. Ateńska świątynia. Alternatywny przewodnik po Klinon Asti - Słynnym Mieście, autorstwa ks. Piotra Nazaruka. Chcemy ją traktować jako hołd oddany greckiemu Kościołowi i wszystkim Grekom dobrego serca.
Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska od wielu lat wspierana jest przez różne diecezje, parafie, bractwa oraz inne instytucje i organizacje, a także osoby prywatne z Grecji, dzięki czemu częściowo zdołała odbudować infrastrukturę diecezjalną oraz pogłębić duchowość swych wiernych. Dzisiaj, kiedy cała Europa podlega procesowi sekularyzacji, wyrzekając się swych chrześcijańskich korzeni, niezbędne jest przypominanie o trwałych wartościach duchowych naszej cywilizacji. Należy zatem konsekwentnie uświadamiać, że Europejczyk nie będzie w stanie zrozumieć swej tożsamości, bez odwołania się do wczesnochrześcijańskiej tradycji eklezjalnej, która w szczególny sposób ukształtowała się na obszarze języka greckiego.
W niniejszej publikacji Autor koncentruje się na chrześcijańskiej kulturze sakralnej Aten. To „Słynne Miasto” - KLINON ASTI jest przestrzenią nie tylko geograficzną, ale i duchową, z której wywodzą się filozoficzne koncepcje demokracji, państwowości oraz wspólnoty religijnej czczącej Jednego Boga w Trójcy Przenajświętszych Osób.
Z całego serca chciałbym zachęcić do peregrynacji po ateńskich cerkwiach, aby odnowić w sobie poczucie wspólnoty w czasie z naszymi Ojcami w wierze oraz lepiej poznać heroizm narodu greckiego, który wydał tak wielu świętych. Niech ta pielgrzymka wzbudzi w nas szacunek dla wysiłku wielu pokoleń żarliwych wyznawców Chrystusa oraz uzdolni do jeszcze bardziej odważnego dawania świadectwa wiary we współczesnym świecie.
Z błogosławieństwem,
+Abel
Prawosławny Arcybiskup Lubelski i Chełmski

Dlaczego alternatywny przewodnik?
Czy KLINON ASTI - SŁYNNE MIASTO - może kryć jeszcze mało znane miejsca, nieoczywiste historie i tajemnice? Warto, zwiedzając Ateny, pójść nieco odmiennym szlakiem, by odkryć duchowe źródła cywilizacji europejskiej, które są nierozerwalnie związane z chrześcijaństwem.
Zwykle letnie Ateny pełne są spieszących się turystów. Chcą oni dotrzeć do jak największej liczby miejsc, zobaczyć jak najwięcej zabytków... . W konsekwencji zwiedzanie ogranicza się do kilku monumentalnych punktów, wybranego muzeum oraz restauracji - tawerny, wskazanej przez przewodnika bądź znajomego.
Czyż nie warto zagłębić się w wąskie uliczki, zagubione zakamarki tej metropolii i poprzez gwar miasta, uliczny huk samochodów, wsłuchać się w odwieczny szept kamieni, próbujących opowiedzieć swą wielowiekową historię?
Ateny były i są symbolem świata hellenistycznego. Mają miano najpiękniejszego i najsłynniejszego miasta epoki klasycznej. Wyróżniają się przepiękną architekturą, zsynchronizowaną z bogatą przyrodą (czego niestety brakuje współczesnej architekturze miasta). Sama zaś majestatyczna budowla Akropolu, obecna od okresu mykeńskiego, pomimo upływu czasu i zniszczeń, wciąż fascynuje. Dla wielu miasto to jest symbolem zamierzchłej klasycznej epoki, mitologii, piękna i harmonii. Te klasyczne pogańskie wartości często przesłaniają chrześcijański charakter metropolii. Stanowią konwencjonalną, schematyczną narrację o Słynnym Mieście.
Wychodząc z przekonania, że każdy z nas ma pasję odkrywania, potrzebę dociekania pełnej prawdy, proponuję alternatywny przewodnik, który dopełni obrazu Aten, promowanego w turystycznych opracowaniach. Chcę zaprosić do refleksji na temat religijnego i chrześcijańskiego wymiaru Słynnego Miasta. Tę opowieść zacznijmy od uświadomienia sobie, że Partenon na Akropolu jako pogańska świątynia istniał tylko 853 lata, zaś jako świątynia chrześcijańska dane mu było przetrwać ponad 1000 lat.
Starożytna Grecja była kolebką systemów filozoficznych, dzięki którym przez wieki rozwijała się nauka, terminologia chrześcijańska. Ateńskie szkoły filozoficzne do VI w. po Chrystusie znajdowały się pod patronatem cesarzy rzymskich. Z biegiem czasu zmieniały one swój charakter z pogańskich na chrześcijański.
W Atenach przebywali i zdobywali wiedzę: cesarz Justynian (zanim został imperatorem), św. Bazyli Wielki oraz św. Grzegorz z Nazjanzu.
Przedchrześcijańska historia Aten sięga czasów, kiedy bogowie Olimpu dzielili pomiędzy sobą miasta i rejony. Według przekazów mitologicznych piękna bogini mądrości i walki Atena i bóg Posejdon pokłócili się o to miasto. Spór rozstrzygnęli mieszkańcy, wskazując dar drzewka oliwnego jako użyteczniejszy dla miasta niż słone źródło Posejdona. Jak głosi legenda, dar Ateny to pierwsze na świecie drzewo oliwne, które z czasem stało się symbolem błogosławieństwa, zwycięstwa i pokoju.
Współczesne Ateny stanowią przestrzeń wielu tajemnic i misteriów, które często pozostają niezauważalne, przykryte grubą warstwą betonu, czy schowane w cieniu nowoczesnych wieżowców. Daje to jednak unikalną okazję do zabawienia się w poszukiwaczy, czy też łowców skarbów i zachęca do wędrówki po miejscach trochę zapomnianych, usytuowanych na uboczu tradycyjnych szlaków.
Zwiedzając Ateny, nie unikajmy wejścia do małej, niepozornej greckiej świątyni - cerkwi, często przez urbanistów zepchniętej gdzieś na ubocze, by osobiście zinterpretować historię tego miasta i tym samym zrozumieć jego mieszkańców.
W letnim skwarze w tej niepozornej świątyni, oddzielonej od świata zewnętrznego kamiennym murem, znajdziemy schronienie przed palącym słońcem i gwarem miasta. Może uda się nam odczytać na nowo przepiękne freski, przedstawiające portrety bohaterów religijnych i narodowych, o których żywa pamięć jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. A jeśli podczas tej wędrówki będziemy mieli trochę szczęścia i natrafimy na nabożeństwo, to blask oliwnych lampek, unoszący się z kadzielnicy gęsty dym i ten tak charakterystyczny bizantyński śpiew, przywołają w naszej wyobraźni obraz utraconego biblijnego Raju, którego namiastkę możemy zasmakować już tu na Ziemi. I ta okazja do przeżywania architektonicznej syntezy przeszłości i teraźniejszości, profanum i sacrum staje się alternatywą do, być może ciekawej, ale pozbawionej mistycyzmu, konwencjonalnej wędrówki.

Nasza alternatywa, czyli greckie świątynie

Po wyzwoleniu, od kiedy Ateny zostały stolicą Grecji, liczba prawosławnych świątyń drastycznie zmalała. Francuski Instytut Babin szacował, że było ich około 300. Inne źródła podają liczbę około 100. Prawda, jak wskazuje doświadczenie, znajduje się gdzieś pośrodku. Być może świadectwo XIX-wiecznego angielskiego podróżnika Johna C. Hobhouse'a jest najbardziej wiarygodne; wspomina on o około 200 miejscach kultu chrześcijańskiego. Bez względu na przyjętą wersję, liczba świątyń chrześcijańskich była zaskakująca i imponująca w porównaniu z liczebnością mieszkańców Aten - pod koniec XVIII wieku było ich około 100 tys.
Większość świątyń z tego okresu miała status prywatnych kaplic domowych, a nie jak dzisiaj, świątyń publicznych - parafialnych.
W latach 1834-1830, podczas odbudowy stolicy, większość z tych zabytków została bezpowrotnie zniszczona. Wciąż jednak pozostaje dużo ciekawych miejsc sakralnych, które często pozostają schowane w zaułkach tej wielkiej metropolii. Na przykładzie owych kilkunastu świątyń chciałbym ukazać ukryte piękno i chrześcijański charakter tego miasta. Zachęcam też do rozpoznawania w sakralnej architekturze, kulcie religijnym, znaków narodu greckiego. Spójrzmy zatem na Ateny również z perspektywy prawosławnych chrześcijan, próbując poznać i zrozumieć duszę, mentalność ateńczyków.