Tytuł: Cerkiew prawosławna w Polsce i jej droga do autokefalii
Autor: Antoni Mironowicz
Wydawnictwo:  Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie: Warszawa 2023
Oprawa: miękka
Wymiary: 14,7 x 21 cm
Ilość stron: s. 160
ISBN: 978-83-65136-81-7

Spis treści

Słowo wstępne
Wprowadzenie
Rozdział I
Chrystianizacja ziem polskich przez uczniów świętych Cyryla i Metodego
Rozdział II
Metropolia kijowska w jurysdykcji patriarchatu konstantynopolitańskiego w latach 988-1685
Rozdział III
Na drodze ku cerkiewnej samodzielności
Rozdział IV
U źródeł autokefalii 1924 roku
Aneks
Wybrana literatura

     Przyszły rok będzie dla Cerkwi prawosławnej w Polsce wyjątkowy. Upłynie bowiem 100 lat od czasu uzyskania przez nią samodzielności cerkiewnej, tj. autokefalii. Na okoliczność obchodów tego jubileuszu przygotowywanych jest szereg przedsięwzięć, w tym wydawniczych. Pierwszą „jaskółką” przygotowań do uroczystości jest właśnie wydana książka poświęcona drodze Cerkwi prawosławnej do autokefalii. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, a autorem książki jest uznany współczesny prawosławny historyk prof. Antoni Mironowicz. 
     W „Słowie wstępnym” do książki metropolita warszawski i całej Polski Sawa, odnosząc się do korzeni chrześcijaństwa na polskich ziemiach, pisze: „…nauka Chrystusa dotarła na ziemie polskie – do kraju Wiślan i Polan. Dotarła ona w znanym przez nich języku słowiańskim w połączeniu z obrządkiem bizantyjskim. Uczniowie świętych Cyryla i Metodego dokonali chrystianizacji południowych części obecnej Polski. Świadczy to też, że Prawosławie ze swoim obrządkiem bizantyjskim na ziemiach piastowskich nie jest elementem obcym. Jest ono rezultatem misji uczniów świętych Cyryla i Metodego”. Akcentując kolejne najważniejsze etapy historii Prawosławia w Polsce zwierzchnik Cerkwi prawosławnej w Polsce przechodzi do czasu po I wojnie światowej. Pisze on: „Odzyskanie przez Polskę niepodległości stało się okazją do rozpoczęcia starań Cerkwi i jej hierarchów o uzyskanie niezależności cerkiewnej – autokefalii. Rezultatem tego było nadanie polskiej Cerkwi przez patriarchat konstantynopolitański w dniu 13 listopada 1924 r. statusu autokefalii i uroczyste ogłoszenie go w katedrze metropolitalnej w Warszawie 17 września 1925 roku. Samodzielność tę uznały wszystkie Cerkiew lokalne, a Cerkiew rosyjska, będąc zniewolona przez komunistów, uznała ją dopiero w 1948 roku”. 
     Na książkę składają się cztery rozdziały: I. Chrystianizacja ziem polskich przez uczniów świętych Cyryla i Metodego; II. Metropolia kijowska w jurysdykcji patriarchatu konstantynopolitańskiego w latach 988-1685; III. Na drodze ku samodzielności cerkiewnej; IV. U źródeł autokefalii 1924 roku. Kończy ją aneks i wykaz wybranej przez autora literatury. Zasadniczą część poprzedza z kolei „Wstęp”. Czytamy w nim m.in.: „Stulecie nadania autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce jest doskonałą okazją do refleksji nad jej dziejami i miejscem w historii naszej państwowości. Historia chrześcijaństwa na ziemiach polskich ukazuje nam, że na jej terenie doszło do spotkania dwóch wielkich tradycji religijno-kulturowych: wschodniej (bizantyjsko-ruskiej) i zachodniej (łacińskiej). Już od końca IX w. wschodnie chrześcijaństwo było stałym elementem struktury wyznaniowej kraju, a w niektórych jego regionach religią dominującą. Wschodnia tradycja chrześcijańska zakorzeniła się we wszystkich formach życia ludności i wpłynęła na oblicze kulturowe mieszkańców państwa. W Polsce przez wiele stuleci Prawosławie nie było wyznaniem obcym, lecz własnym. W historii wielu narodów dawnej i współczesnej Rzeczypospolitej Prawosławie stanowiło ich podstawową religię, fundamentalny element ich świadomości, kształtujący rodzimą kulturę i tożsamość”.
     W swojej książce prof. Mironowicz akcentuje, że „Podstawowym wyznacznikiem, określającym sytuację prawną danej Cerkwi prawosławnej, jest jej statut wewnątrzcerkiewny. Niezależny status Cerkwi prawosławnej uzyskuje Cerkiew lokalna, funkcjonująca na terenie niezależnego państwa, kiedy dysponuje swoim potencjałem będącym w stanie zaspokoić wszystkie potrzeby duszpasterskie. Wówczas Cerkiew staje się Cerkwią autokefaliczną, czyli samodzielną, z własnym zwierzchnikiem. Podstawowym atrybutem Cerkwi autokefalicznej jest jej dojrzałość eklezjalno-kanoniczna. Zasięg prawno-jurysdykcyjny oddziaływania Cerkwi autokefalicznej i jej uprawnienia odnoszą się do konkretnego regionu, państwa lub prowincji cerkiewnej. Autokefaliczność należy interpretować jako niezależność lokalną Cerkwi. Głowa Cerkwi – Jezus Chrystus łączy ją więzami duchowymi ze wszystkimi kanonicznymi prawosławnymi Cerkwiami lokalnymi. Jedność Cerkwi jest wyrazem wiary, wyraża się w jedności eucharystycznej i wzajemnym uznaniu. Autokefaliczność Cerkwi daje podstawę do swobodnego wyboru jej zwierzchników i hierarchii, kształtowania form dyscypliny cerkiewnej w stosunku do duchowieństwa i wiernych. Niezależność Cerkwi lokalnej nie oznacza braku wspólnotowego podejmowania decyzji istotnych w sprawie dogmatów wiary i dyscypliny Cerkwi”. 
     W swoim opracowaniu autor wskazuje na najważniejsze etapy z dziejów Prawosławia w Polsce, które doprowadziły do uzyskania statusu Cerkwi niezależnej poczynając od czasów cyrylometodiańskich. W pracy wskazane zostały późniejsze losy Cerkwi prawosławnej w strukturze metropolii kijowskiej, podległej jurysdykcyjnie patriarchatowi konstantynopolitańskiemu. Nie pominięto też próby uzyskania autokefalicznego statusu Cerkwi lokalnej na ziemiach polsko-litewsko-ruskich w postaci powołania niezależnych metropolii: litewskiej i halickiej. Opis losów metropolii kijowskiej do 1686 r. pozwolił przedstawić dobre i tragiczne karty w jej dziejach, w tym konsekwencje wprowadzenia postanowień unii brzeskiej 1596 roku. Następnie autor przechodzi chronologicznie do czasów podjętej na Sejmie Wielkim próby reaktywowania niezależnej metropolii w 1791 r., co otwierało drogę ku statusowi Cerkwi autokefalicznej. Trzeci rozbiór Polski przekreślił te plany, a do idei autokefaliczności Cerkwi powrócono po uzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Ostatnia część opracowania przedstawia starania o autokefalię przez władze cerkiewne i państwowe ukończone uzyskaniem tomosu patriarszego 13 listopada 1924 roku.
     Prezentowana praca, w opinii autora, z którą nie sposób się nie zgodzić, pozwoli lepiej zrozumieć złożone czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, które doprowadziły do uzyskania autokefalii w 1924 roku. „Patriarszy akt niezależności wynikał nie tylko z posiadanych przez naszą Cerkiew wszystkich niezbędnych atrybutów do uzyskania statusu Cerkwi autokefalicznej, ale również z faktu, że Prawosławie od IX w. jest stałym elementem w strukturze wyznaniowej naszego kraju” – jak pisze autor kończąc „Wstęp”.

Jarosław Charkiewicz
_________
Antoni Mironowicz, Cerkiew prawosławna w Polsce i jej droga do autokefalii, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2023, s. 160.