Autor: Jarosław Charkiewicz,
Tytuł: Życie Matki Bożej w ikonografii,
Wydawnictwo Warszawska Metropolia Prawosławna
Wydanie: Warszawa 2016,
Ilość stron: s. 256.

Nie upłynął jeszcze rok od pojawienia się książki Jarosława Charkiewicza pt. „Najświętsza Bogarodzico, zbaw nas”, wydanej u schyłku 2015 roku przez Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, gdy – jesienią tego roku – ukazała się praca tego samego autora ponownie poświęcona Matce Bożej. Tym razem opowiada ona o życiu Bożej Rodzicielki. Z ubiegłoroczną książką stanowi ona przy tym integralną całość, o czym autor pisze we wstępie, m.in. odsyłając czytelników do zamieszczonych w poprzedniej książce „Słowniczka wybranych terminów” oraz „Wybranej literatury”.
Prezentowana praca jest kolejną publikacją w wyraźny sposób akcentujący wyjątkowość miejscu, jakie Matka Boża zajmuje w Prawosławiu. Tym razem kanwą książki posłużył opis najważniejszych wydarzeń z życia Bogarodzicy, szereg których „nie zostało opisanych w Ewangeliach, Dziejach Apostolskich ani Listach Apostolskich” – jak czytamy we wstępnie. Dlatego też tak duży wpływ na kształtowanie się świąt związanych z Matką Boża miała literatura apokryficzna, z której autor korzysta w pracy wszędzie tam, gdzie to niezbędne. Odnosi się przy tym do tej literatury z rezerwą, zawsze starając się przedstawiać te czy inne wydarzenia w świetle prawosławnej Tradycji.
Autor opisuje życie Matki Bożej epizodycznie, co nie powinno dziwić, bowiem o jej życiu codziennym wiemy niewiele, jako że z wyjątkową pokorą pozostawała ona w cieniu swojego Syna praktycznie przez całe życie. Pojawiała się tylko od czasu do czasu, przy czym zawsze na drugim planie, pierwszeństwo oddając Synowi Bożemu, którego zrodziła ze Świętego Ducha. Epizodami opisywanymi przez autora są zatem z reguły święta, czy to te poświęcone Chrystusowi, w których Matka Boża uczestniczyła, czy jej samej.
Wpływ na formowanie się świąt związanych z Matką Boża miał m.in. rozpowszechniający się wśród chrześcijan kult miejsc związanych z jej życiem, a szczególnie grób Bogarodzicy w Jerozolimie. Kluczowe znaczenie dla formowania się świąt ku czci Matki Bożej miało szerokie rozpowszechnienie się w IV-V w. święta Narodzenia Chrystusa, stanowiącego liturgiczne potwierdzenie dogmatu o Wcieleniu, które można nazwać w pewnym sensie pierwszym świętem ku czci Bogarodzicy.
Spośród wydarzeń z życia Bogarodzicy na Wschodzie jako pierwsze wyodrębniły się święta Zwiastowania i Zaśnięcia. Pierwsze z nich ustanowiono już, prawdopodobnie, w IV w., a drugie zapewne w V wieku. Jako kolejne, w VI-VII w., dołączyły do nich najpierw święto Narodzenia Bogarodzicy, a po nim Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni. Powszechnie wszystkie te święta obchodzono na Wschodzie w VIII-IX wieku. Z biegiem czasu wszystkie one zostały włączone do grupy wielkich świąt, którym – w słowiańskiej tradycji liturgicznej – zostało też święto Opieki Matki Bożej.
Poza tymi świętami ku czci Bogarodzicy w kalendarzu liturgicznym znajdują się jeszcze inne powiązane z nią święta. Są one albo związane z jakimiś ważnymi wydarzeniami z życia Matki Bożej, albo dotyczą późniejszych losów jej szat, bądź też dotyczą jej cudownych ikon. Omawiając je autor chronologicznie przybliża poszczególne etapy życia Bogarodzicy i wydarzenia związane z nią, które dokonały się po jej zaśnięciu. To święta: na cześć rodziców Bogarodzicy Joachima i Anny, poczęcia Bogarodzicy przez św. Annę, Zaśnięcia sprawiedliwej Anny, Synaksy Bogarodzicy, Złożenia Szaty Bogarodzicy w Blachernach, Złożenia Pasa Bogarodzicy w Chalkopratei, Wychwalania Matki Bożej (zwane jest ono również Sobotą Akatystu), Poświęcenia Świątyni Bogarodzicy „Życiodajne Źródło” w Konstantynopolu.
Z życiem Bogarodzicy związanych jest również szereg innych wydarzeń przede wszystkim z ziemskiego życia Jezusa Chrystusa, podczas których – w większym lub mniejszym stopniu – była ona obecna. Część z tych wydarzeń, jako najważniejsze dla historii zbawienia, Cerkiew zaliczyła do dwunastu wielkich świąt: Narodzenie Chrystusa, Spotkanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie i Zstąpienia Świętego Ducha na Apostołów. Ich grono pod względem rangi liturgicznej uzupełnia Obrzezanie Pańskie, którego Bogarodzica również była świadkiem. Matka Boża była też uczestnikiem i świadkiem szeregu innych wydarzeń z ziemskiego życia Chrystusa, które w Prawosławiu, mimo że uważane są za bardzo ważne, to nie mają takiej rangi liturgicznej jak wielkie święta. To ukrzyżowanie Chrystusa, zdjęcie z Krzyża, opłakiwanie Chrystusa i złożenie do Grobu. Poza tymi wydarzeniami związanymi ze śmiercią i pochówkiem Syna Bożego, Bogarodzica niekiedy jest również obecna na jednym z dwóch podstawowych wariantów ikony Zmartwychwstania Pańskiego – tzw. Niewiast przy Pustym Grobie.
Z życiem Matki Bożej na stałe splotły się również m.in. takie wydarzenia jak: zaręczyny z Józefem, hołd mędrców ze Wschodu, spotkanie ze sprawiedliwą Elżbietą, ucieczka do Egiptu i powrót z Egiptu, dysputa 12-letniego Jezusa z kapłanami w świątyni w Jerozolimie oraz wesele w Kanie Galilejskiej. Bez wątpienia Bogarodzica była również świadkiem wielu innych wydarzeń z życia Zbawiciela oraz dokonywanych przez Niego cudów, jednak ewangeliści o tym nie piszą.
O wszystkich tych wydarzeniach autor opowiada chronologicznie korzystając z tej samej formuły: najpierw przedstawia zarysy historii danego wydarzenia (bez względu na ich rangę liturgiczną i obecność bądź nieobecność w kalendarzu cerkiewnym), następnie zaś i ikonografię tego wydarzenia. Każde z nich ilustrowane jest kilkoma ikonami bądź freskami, co dodatkowo podnosi atrakcyjność pracy.