Tytuł: Czyże, Łuszcze. Wsie królewskie
Autor: Jerzy Plewa
Wydawca: Gmina Czyże, Stowarzyszenie dziedzictwo Podlasia
Czyże 2023
Oprawa: twarda
Format: 23 x 23 cm
Ilość stron: 360
ISBN 978-83-67471-02-2
Czyże, Łuszcze
Plewa Jerzy
Czyże, Łuszcze. Wsie królewskie
Istniejące blisko pięćset lat wsie Czyże i Łuszcze stały się przedmiotem jednej z książek należących do serii wydawnictw opisujących historię miejscowości gminy Czyże. Podlaska gmina Czyże jest jedną z kilku podlaskich gmin gdzie do dnia dzisiejszego mieszka prawie, że wyłącznie ludność prawosławna posługująca się na co dzień językiem, który zdaniem językoznawców jest jednym z licznych dialektów języka ukraińskiego. Taki stan istnieje od połowy XVI wieku kiedy to Czyże zaistniały jako królewska wieś zamieszkała przez strzelców, bartników i osoczników. Centralnym miejscem w Czyżach była zawsze cerkiew, a właściwie kilka następujących po siebie świątyń. Interesującym tematem opisywanym w książce jest historia parafii Czyże. W wyniku postanowień unii brzeskiej czyżewska świątynia stała się cerkwią unicką, a następnie w rezultacie kasacji postanowień unii brzeskiej wróciła ona ponownie do prawosławia. Obydwie zmiany zostały zarządzone ponad głowami prostych parafian i wskutek tego zarówno wprowadzenie unii jak i nieraz również jej kasacja napotykały opór wiernych. Tak działo się również w Czyżach co zostało opisane w publikacji. Przez wiele lat parafianie zabiegali o zachowanie unickiego wystroju swojej świątyni. Przeprowadzono gruntowne prace konserwatorskie zabytku jednakże w dniu święta parafialnego, na Splienie, w 1984 roku, cerkiew spłonęła. Pozostała po niej bogata dokumentacja konserwatorska i wspomnienia mieszkańców.
W odróżnieniu od innych książek opisujących wsie gminy Czyże oprócz opisu kilkusetletniej wiejskiej historii pojawiają się w wydawnictwie również aspekty związane z funkcjonowaniem gminy Czyże. Ważnymi wydarzeniami w najnowszej historii wsi były wizyty dwóch urzędujących prezydentów, Aleksandra Kwaśniewskiego i Bronisława Komorowskiego. Obydwaj, w czasie w wyborów prezydenckich, uzyskali w Czyżach najlepsze w skali kraju rezultaty wyborcze.
Kilkaset fotografii pochodzących z archiwów rodzinnych mieszkańców wsi znakomicie uzupełniają opis historyczny zawarty w książce.
Czyże, dużą podlaską wieś i będące niegdyś Czyżowskim przysiółkiem niewielkie Łuszczę łączą ze sobą bliskość położenia, wspólna historia i nierzadko również rodzinne związki. Obydwie miejscowości swój dzisiejszy kształt zawdzięczają królewskim postanowieniom sprzed kilkuset lat. Od czasów XVI-wiecznej pomiary włócznej w historii tych strzeleckich i osocznickich wsi często przewijają się imiona królów I Rzeczypospolitej. Zachowało się niemało królewskich dokumentów, pisanych zarówno po polsku, jak i po rusku, które dotyczyły obydwu osad. Jeszcze więcej rękopisów zaginęło w odmętach historii. Pamięć o dawnych czasach, o zabytkowej, drewnianej cerkwi, którą przed kilkudziesięciu laty strawił pożar, jest wciąż obecna w zbiorowej pamięci mieszkańców wsi. Czyżowianie do dnia dzisiejszego są dumni ze swej wielowiekowej historii, zarówno tej z czasów I Rzeczypospolitej, jak i późniejszej. Upływający czas sprawia jednak, że wiele szczegółów z kilkusetletnich dziejów miejscowości odchodzi w niepamięć. Niniejsza książka służy jedynie przypomnieniu najważniejszych faktów z bogatej historii, gdyż pełne opisanie tego wszystkiego, co wydarzyło się w Czyżach i w Łuszczach, z pewnością wykracza poza ramy niniejszego wydawnictwa. (Jerzy Plewa, Przedmowa, fragment)
