Dziesięć lat w życiu człowieka, to jak tysiąc lat w historii cywilizacji — tak kiedyś napisał bielszczanin, słynny pisarz Józef Tokarzewicz„Hodi". A ileż takich dziesięcioleci przeżywał Mielnik, jedno z najstarszych miast Podlasza? Jego pisana historia rozpoczyna się w XIII wieku i związana jest z istniejącą tu wówczas cerkwią z cudowną ikoną Spasa Izbawnika. To tutaj w 1260 roku modlili się kniaziowie Romanowicze — Wasilko i Daniel. 

 
Dziesięciolecia mijały, a Cerkiew mielnicka trwała. Chociaż kolejne świątynie ginęły w zawieruchach dziejów, ale miel- niczanie je odbudowywali i uposażali. W 1821 roku na Ostrej Górze zaczęto wznosić kolejną, murowaną, przy hojnym wsparciu mielnickiego burmistrza Jana Wierzby i jego syna Tomasza. W odróżnieniu od swej drewnianej poprzedniczki, skierowanej ołtarzem na południe, tę wzniesiono zgodnie z kanonami prawosławnymi, czyli zwróconą na wschód. Po dziewięćdziesięciu latach nad prytworem tej świątyni dobudowano wieżę z dzwonnicą oraz wzniesiono nowy ikonostas. Cerkiew po tak gruntownym remoncie wyświęcono w 1911 roku.
Ileż niełatwych, często dramatycznych, aie i pięknych dziesięcioleci w historii Mielnika minęło od tej pory. I tak doszliśmy do roku 2021, który stał się jakby zwieńczeniem minionych dekad i stuleci. Trzy jubileusze skupiły się w sobie — “60-lecia pierwszej wzmianki o cerkwi, 200-lecia rozpoczęcia budowy obecnej świątyni oraz 110-lecia jej wyświęcenia po remoncie. Najważniejszy z nich jest oczywiście ten okrągły, dwustuletni, związany bezpośrednio z jedną z pereł podlaskiej architektury cerkiewnej.
Dekadę temu, po śmierci wybitnego duchownego o. Eugeniusza Niesteruka, na parafię do Mielnika przybył o. Mikołaj Mielniczuk, syn ziemi telatyckiej. Duchowny potrafił zaskarbić u parafian zaufanie i niebawem przedstawił swe plany, związane z jubileuszem cerkwi. Ale nie dane mu było doczekać uroczystości jubileuszowych. Zwieńczenia trudu ich organizacji podjął się już jego następca o. Krzysztof Wojcieszuk.
Nowy mielnicki proboszcz to także syn parafii siemiatyckiej na ziemi nadbużańskiej. Znamy się dobrze jeszcze z parafii Pokrowskiej w Bielsku Podlaskim, do której należą Studziwody. Ojciec Chrystofor był częstym gościem naszego muzeum, a jego dzieci uczestniczyły w zajęciach przez nas organizowanych. Dlatego po objęciu parafii w Mielniku był przyjemnie zaskoczony, gdy dowiedział się, że od kilku lat wydajemy rocznik „Mielnicki Hostineć”. Co ciekawe, bielska cerkiew Pokrowska leży przy dawnym Mielnickim Gościńcu, biegnącym także przez Studziwody.
Wydarzenia, związane z dwustuletnim jubileuszem obecnej cerkwi w Mielniku, były kilkuetapowe. Pierwsze — to plener malarski, podczas którego siedmiu artystów z różnych ośrodków Polski tworzyło prace inspirowane cerkwią mielnicką. 18 września, w budynku Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji odbyła się natomiast sesja historyczna, na której wystąpiło czterech prelegentów. Profesor Antoni Mironowicz mówił o parafii Preczystieńskiej w historii Mielnika. Mielniczanin, dr Grzegorz Śnieżko z Polskiej Akademii Nauk, opowiadał o rewelacyjnych wynikach archeologicznych badań wykopaliskowych na terenie prawosławnego cmentarza w Mielniku. Niżej podpisany naszkicował obraz mielnickiego duchowieństwa od XVI do XX wieku, zaś o. Piotr Fiedoruk mówił o cerkwi jako miejscu spotkania z Bogiem.
Następny dzień uroczystości stał pod znakiem muzyki cerkiewnej. Z bogatym repertuarem w mielnickiej cerkwi wystąpili: chór parafialny z Mielnika, chór parafii Zmartwychwstania Pańskiego w Bielsku Podlaskim, zespół wokalny Omorfos z Siemiatycz oraz męski zespół muzyki cerkiewnej Grabarka.
Zwieńczeniem jubileuszu były uroczystości liturgiczne, związane z parafialnym świętem Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy - Preczystą. 20 września odsłużono wsienoszcznoje bdienije (całonocne czuwanie), zaś w samym dniu święta — Liturgię Świętą. Przewodniczył jej Jego Ekscelencja Biskup Siemiatycki Warsonofiusz. 

Niniejszy, siódmy numer „Mielnickiego Gościńca” prawie w całości poświęcamy historii mielnickiej cerkwi i jej parafianom. Czytelnik znajdzie tu teksty znakomitych autorów, m.in.: Ałły Matreńczyk, Antoniego Mironowicza, Heleny Szczygoł, Aleksandra Naumowa oraz Iriny Szibanowej. Wszystkie te postacie, poprzez biografie bądź zainteresowania badawcze, są z Mielnikiem związane. Miłośnicy miejscowych genealogii znajdą w numerze kolejną część spisu parafian z 1934 roku, dzięki któremu można odtworzyć swe rodowody. Z innych tekstów dowiemy się o historii mielnickiego ratusza i jarmarków tu organizowanych. Powędrujemy także do wsi Radziwiłłówki, której tradycyjna nazwa brzmi — Radiłówka. Spotkamy się tu z miejscowymi mieszkańcami i ich historiami.
Razem z Jakubem Berem z Warszawy przekroczymy granicę polsko-białoruską, by zawitać do Wysokiego Litewskiego. Prawie do połowy XX wieku to sapieżyń- skie miasto było dla mielniczan ważnym punktem odniesienia. Nie tylko do Siemiatycz, ale przede wszystkim do Wysokiego podążali oni na słynne jarmarki. Podziwiali tu przy okazji architekturę jednego z najpiękniejszych miast Podlasia, którym niewątpliwie było Wysokie.
Na łamach numeru skrzypaczka Daria Butska rozmawia z uczestnikami warsztatów śpiewu tradycyjnego, które od kilku lat odbywają się na mielnickiej Werhurnie. Historyk sztuki Walenty Sielwie- siuk snuje rozważania o treści i formie czterotomowego wydania Iriny Szibano- wej, poświęconego tradycji historycznej majątku Wysokie Litewskie - Telatycze. Książki ukazały się w tym roku w Moskwie. My zaś w czerwcu prezentowaliśmy w Werpolu „Panoramę Telatycką” — przepiękne dzieło malarskie Mirosława Zdrajkowskiego.
To niezwykłe wydarzenie, w którym uczestniczyli mieszkańcy wsi i parafii telatyckiej, zostało uwiecznione w fabularyzowanym dokumencie Piotra Łozowika „Pryweli nas siudy pieśni Waszych bat’kuow”. Jego premiera odbyła się 19 grudnia tego roku w Bielskim Domu Kultury. Myślę, że to dzieło w 2022 roku zaprezentujemy również na ziemi nadbużańskiej.
Doroteusz Fionik